Kasze i zboża w diecie niemowlaka
Wartość odżywcza produktów zbożowych, czyli co dobrego znajdziemy w kaszach, płatkach, pieczywie?
Produkty zbożowe to grupa produktów spożywczych, w które zwykle włącza się: kasze, płatki zbożowe (np. owsiane, jaglane, żytnie itd.), makarony, ryż, pieczywo i inne zboża np. amarantus czy komosa ryżowa (Quinoa), oraz mąki. Produkty zbożowe są przede wszystkim źródłem węglowodanów złożonych, a jeśli wybieramy produkty pełnoziarniste to dostarczają one również białka, błonnika, witamin z grupy B i składników mineralnych (m.in. magnezu, żelaza, cynku). Produkty zbożowe powinny stanowić znaczną część diety dzieci i dorosłych. W piramidzie żywienia stanowią drugą, po owocach i warzywach, grupę produktów które powinniśmy jeść na co dzień.
Ze względu na większą wartość odżywczą polecane są szczególnie produkty pełnoziarniste - ciemne pieczywo (np. graham, razowe), kasze (np. gryczana, pęczak), surowe płatki zbożowe, pełnoziarniste makarony i brązowy ryż.
Czy można podawać produkty pełnoziarniste niemowlakom i małym dzieciom?
Powszechne przekonanie jest takie, że w trakcie rozszerzania diety należy podawać dziecku produkty z „białej” mąki, kleiki i kaszki błyskawiczne o niskiej zawartości błonnika, które wystarczy zalać ciepłą wodą. Obawiamy się, że nadmiar błonnika może niemowlakowi zaszkodzić. Rzeczywiście nagłe wprowadzenie dużej ilości błonnika może się wiązać z dolegliwościami jelitowymi, ale jeśli wprowadzamy pełnoziarniste pieczywo czy kasze stopniowo, zaczynając od niedużych ilości (np. 2-3 łyżeczki), to jelita dziecka będą mogły przyzwyczaić się stopniowo do jego trawienia.
Pamiętaj jednak, że celem rozszerzania diety dziecka jest nie tylko podawanie konkretnych ilości kalorii, białka czy żelaza ale też nauka nowych smaków i budowanie dobrych zwyczajów żywieniowych. Żeby zbudować dobre nawyki żywieniowe na przyszłość, produkty pełnoziarniste są z pewnością lepszym wyborem. Produkty pełnoziarniste są po prostu bogatsze w składniki odżywcze. Nie warto ograniczać się tylko do kleików ryżowych czy pszennej kaszy manny, repertuar zbóż, które można wprowadzić do diety niemowlaka jest naprawdę ogromny i wcale nie trzeba zwlekać z ich wprowadzeniem.
Czy podawać kasze od początku rozszerzania diety?
Ze względu na rozwój fizyczny dziecka i dojrzałość układu pokarmowego i odpornościowego, nie jest wskazane rozszerzanie diety niemowlęcia zanim skończy ono 4 miesiąc życia (a w przypadku dzieci urodzonych przedwcześnie mamy na myśli wiek korygowany). 4 miesiące to minimum, ale według wszystkich zaleceń najlepszy czas na rozszerzanie diety jest wtedy, kiedy dziecko kończy pół roku. I taki jest cel, do którego zaleca się dążyć w żywieniu dzieci - 6 miesięcy karmienia wyłącznie mlekiem (również w przypadku karmienia mlekiem modyfikowanym lub karmienia „mieszanego” kiedy dziecko oprócz mleka mamy dostaje też mleko modyfikowane).
Kasze mogą być pierwszym, lub jednym z pierwszych produktów wprowadzonych do diety niemowlaka. Są dobrym źródłem wielu składników odżywczych, nawet jeśli dziecko zje niedużą porcję (a więc ich gęstość odżywcza jest duża). Na dodatek łatwo dodać do nich nieco tłuszczu (np. oleju roślinnego czy masła), owoców lub warzyw i nieco mięsa lub np. soczewicy i uzyskać pełnowartościowy posiłek. Również na dalszym etapie rozszerzania diety.
Które kasze są najlepsze na początek?
Jeśli podajesz nieduże ilości nowych produktów, według zaleceń, to każdy rodzaj kaszy będzie dobry na początek. Jeśli Twoje dziecko ma wrażliwy brzuszek możesz wybrać kaszki z mniejszą zawartością błonnika (np. jaglaną, manną czy jęczmienną) lub po prostu mielone kasze jak te od HELPA. Na początek lepiej wybrać kaszki jednoskładnikowe. Dzięki temu mamy oko na ewentualne negatywne reakcje organizmu dziecka. Po wprowadzeniu kilku kaszek jednoskładnikowych można sięgnąć po wieloskładnikowe. Jeśli wprowadzasz pierwsze kaszki, nie musisz podawać bardzo długo tylko jednego rodzaju. Jeśli po kilku dniach podawania nowej kaszy widzisz, że Twoje dziecko dobrze ją toleruje (nie ma bólu brzucha ani objawów alergicznych) to możesz po kilku dniach podać inny rodzaj. W ciągu kilku tygodni wprowadź kilka rodzajów kaszek i podawaj je zamiennie. Urozmaicenie jest jedną z ważniejszych zasad zdrowego odżywiania! A więc jeśli dopiero zaczynacie rozszerzanie diety, możesz np. przez 2-3 dni podawać niedużą ilość kaszki jaglanej, następnie wprowadzić np. kaszkę owsianą i zacząć podawać je na zmianę. A po kilku dniach od wprowadzenia owsianej wprowadzić kolejny rodzaj np. z samopszy. Wprowadzone już rodzaje podawaj na zmianę, możesz też korzystać z mieszanych np. jęczmienno-gryczanej czy wielozbożowej.
Nie musisz wprowadzać najpierw kaszy bezglutenowej ani specjalnie eksponować dziecka na gluten - zalecenia w tej kwestii zmieniły się już kilka lat temu i wiadomo, że specjalna ekspozycja na glutenowe produkty ani nie chroni ani nie zwiększa ryzyka wystąpienia u dziecka celiakii. Najlepszym wyjściem jest podawanie dziecku różnych produktów, z różnych zbóż, zamiennie. Np. na śniadanie kaszka owsiana, makaron do zupy na obiad i kanapka z pieczywa razowego na kolację.
Pamiętaj, żeby unikać dodatku substancji słodzących (cukru, miodu, syropów) - są obecne w wielu sklepowych, popularnych produktach dla niemowląt. Niestety zgodnie z polskim prawem takie dodatki są dopuszczalne w żywności dla niemowląt, mimo że wiadomo, że tak wczesne wprowadzanie słodzenia powoduje, że dziecko zdecydowanie preferuje posłodzone posiłki. To będzie utrudniać urozmaicenie diety dziecka o naturalne, zdrowe i niskoprzetworzone produkty, zwiększy ilość zjadanego na co dzień cukru dodanego i wiąże się z ryzykiem rozwoju nadwagi i otyłości oraz próchnicy wczesnodziecięcej.
Które zboża zawierają gluten?
Gluten to białko występujące w zbożach. W ostatnich latach można o nim przeczytać mnóstwo negatywnych informacji i jego eliminacja faktycznie może okazać się pomocna w niektórych schorzeniach (np. chorobach autoimmunologicznych). Ale nie ma powodu, żeby zalecać zdrowym dzieciom i dorosłym unikanie go na wszelki wypadek. Przypominam, że nie ma powodu, aby pierwsza wprowadzona do jadłospisu niemowlaka kaszka była bezglutenowa.
Zboża zawierające gluten to: pszenica, orkisz, żyto i jęczmień. Zboża naturalnie bezglutenowe to: komosa ryżowa (Quinoa), amarantus, gryka i proso (z którego pozyskuje się kaszę jaglaną). Owies jest naturalnie bezglutenowym zbożem, jednak produkty owsiane dostępne w sklepach często są zanieczyszczone glutenem, ze względu na warunki produkcyjne (w tych samych zakładach przetwarzane są też zboża glutenowe). A więc jeśli potrzebujesz np. płatków owsianych w których na pewno nie będzie glutenu, szukaj produktów, które mają na opakowaniu znak przekreślonego kłosa.
autor: Małgorzata Jackowska
Specjalistka żywienia człowieka i dietetyki
Zdjęcia: Monika Kraińska