Zaparcia u niemowląt są dolegliwością, z którą pediatrzy często spotykają się w swoich gabinetach. Ocenia się, że nawet co 3 niemowlę cierpi na zaparcia, potocznie zwane zatwardzeniem. Szacuje się, że większość zaparć (90-95%) jest zaparciami idiopatycznymi czynnościowymi. Nie znamy dokładnej przyczyny zaparć, nie obserwujemy zmian morfologicznych lub laboratoryjnych, nie wynikają one z chorób lub wad anatomicznych.
Jak rozpoznać zatwardzenie u niemowlaka?
Wielu rodziców podejrzewa zaparcie kiedy dziecko zmienia rytm swoich wypróżnień (oddaje stolec rzadziej), a dodatkowo jest płaczliwe i niespokojne. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że dzieci karmione piersią mają prawo oddawać nawet 12 stolców dziennie bądź też robić kupkę raz na kilka lub nawet kilkanaście dni – i jest to całkowicie normalnie. Nie powinno nas dziwić również to, że w trakcie rozszerzania diety, częstotliwość wypróżnień, podobnie jak konsystencja stolca, jego barwa i zapach, mogą się zmieniać – układ pokarmowy dopiero uczy się i przystosowuje do trawienia pokarmów innych niż mleko. Bardzo ważne jest także to, że stolec niemowląt karmionych piersią rzadko bywa suchy i zbity, co dodatkowo utrudnia ocenę zaparcia u maluchów.
Zaparcie możesz podejrzewać, gdy dziecko oddaje stolec rzadziej niż 2 razy w tygodniu i/lub ma trudności w wypróżnianiu (oddaje stolce z dużym wysiłkiem). Lekarze definiują zaparcia na podstawie Kryteriów Rzymskich IV z 2016 r., które obejmują występowanie co najmniej przez miesiąc, co najmniej 2 z wymienionych poniżej objawów, co najmniej raz w tygodniu:
- nie więcej niż 3 wypróżnienia w tygodniu
- nasilona retencja stolca
- nadmiernie twardy stolec lub o dużej średnicy
- obecność obfitych mas kałowych w odbytnicy (sprawdza lekarz).
Pomimo że, diagnostyka nakazuje obserwację objawów przez minimum miesiąc, nie oznacza to, że rodzic podejrzewający zatwardzenie u swojego malucha nie może działać dietą wcześniej – w celu wczesnej interwencji.
Zalecenia dietetyczne przeciwdziałające zaparciom, podczas rozszerzania diety
Ważne jest, aby działać prewencyjnie między innymi poprzez:
- podaż odpowiedniej ilości płynów - wody do posiłków oraz mleka kobiecego lub modyfikowanego jako podstawy żywienia, podawanych na żądanie; nie podawanie posiłków stałych zamiast mleka (dopiero około 8-9 miesiąca możemy proponować posiłek stały przed mlecznym),
- odpowiednią ilość błonnika w diecie (nie wprowadzajmy tylko produktów zbożowych oczyszczonych/niskobłonnikowych takich jak kleik ryżowy, kaszki błyskawiczne – od początku rozszerzania diety postaw na produkty pełnoziarniste w tym np. kaszę owsianą, orkiszową, jaglaną lub kaszki ze strączkami),
- unikanie produktów słodzonych,
- nie wprowadzanie produktów potencjalnie zapierających na raz, w dużych ilościach, jednego dnia i łączenie ich z produktami poprawiającymi perystaltykę. Produkty potencjalnie zapierające to np. ziemniaki, ryż, marchewka gotowana, jabłko pieczone, jagody, kasza manna jasna. Pamiętać należy jednak, że produkty mogą oddziaływać na perystaltykę każdego z nas indywidualnie, więc nie ma potrzeby eliminacji lub opóźnienia tych produktów.
- nie wprowadzanie zbyt wcześnie mleka krowiego,
- przy początku rozszerzania diety nie wprowadzanie dużej ilości produktów stałych (małe porcje, np. 1-2 łyżeczki),
Należy jednak zauważyć, że konsystencja i częstość wypróżnień może się zmienić u dzieci przechodzących z KP na karmienie mlekiem modyfikowanym lub w czasie rozszerzania diety, kiedy nie mamy jeszcze wprowadzonych do diety zbyt wielu produktów, co może utrudniać taką interwencję. Zdarza się również, że dzieciom cierpiącym na zaparcia towarzyszy brak apetytu.
Zaparcie u niemowlaka - kiedy konieczna jest wizyta u lekarza?
Leczenie zaparć jest zadaniem lekarza, który stawia diagnozę oraz w razie potrzeby dobiera odpowiednie leki i ich dawkowanie (najczęściej PEG, czyli preparaty polimeryczne glikolu polietylenowego, czy laktuloza). Leczenie dietą może okazać się niewystarczające u dzieci dopiero rozpoczynających rozszerzanie dietą, ale także u bardziej zaawansowanych w tym procesie. Jak pokazują badania, u części dzieci większa podaż płynów czy zwiększenie podaży błonnika nie będzie wystarczające, by rozwiązać problem, dlatego rodzice nie powinni bać się wsparcia farmakologicznego wdrożonego przez lekarza. W tej interwencji ważna jest jednak także edukacja pacjenta dotycząca modyfikacji stylu życia, w tym odpowiedniej diety.
Dieta przy zaparciach
Co można zrobić samodzielnie, jeśli mamy podejrzenie zaparcia u swojego dziecka, któremu rozpoczęliśmy już rozszerzanie diety?
-
Zastanów się czy dziecko pije odpowiednią ilość płynów – być może w trakcie rozszerzania diety zbyt szybko ograniczona została ilość mleka z piersi lub modyfikowanego. Na 2-3 dni możecie zmniejszyć ilość stałych posiłków na rzecz KP lub mleka modyfikowanego bądź też wprowadzić potrawy o wyższej zawartości wody (np. zupy, świeże owoce, koktajle), a nawet małe ilości soku (u dzieci > 1 r.ż). Pamiętaj, aby proponować posiłki stałe po karmieniu piersią (mniej więcej do 8-9 miesiąca), a nawet proponować pierś także po posiłku stałym. Warto podawać wodę do każdego posiłku.
-
Zadbaj o właściwą ilość błonnika pokarmowego – wybieraj kaszki pełnoziarniste, nie bój się strączków. Sprawdzą się kaszki Helpa zarówno zbożowe jak i łączące zboża i rośliny strączkowe. Pamiętaj, aby w każdym proponowanym posiłku były owoce i warzywa, przy czym produkty takie jak banan, ziemniak, jagody, gotowana marchewka i pieczone jabłko mogą sprzyjać zaparciom (choć nie muszą, dlatego nie eliminuj ich prewencyjnie!).
Posiłki jakie możecie zaproponować dziecku z zaparciami to np.:
-
jaglanka z suszoną śliwką,
-
kaszka owsiana podana z pure z gotowanej gruszki zmiksowanego z namoczoną w ciepłej wodzie suszoną śliwką,
-
rozwodniona kaszka z ciecierzycą (do picia, konsystencja lejąca),
-
kleik z siemienia lnianego,
-
dodatek do posiłków mielonych orzechów lub nasion chia,
-
Jeśli chodzi o starsze dzieci, warto zadbać o dobre warunki do wypróżnienia jako prewencję zaparć nawykowych (wsparcie nie tylko dietetyczne, ale i emocjonalne) – nie wywierajmy presji i zadbajmy o komfort psychiczny, starajmy się dawać możliwość wypróżnień w spokojnej atmosferze, w domu (często problem pojawia się w żłobku lub przedszkolu).
Niewskazane są natomiast praktyki profilaktycznego, rutynowego podawania czopków lub wlewek doodbytniczych, mechaniczna stymulacja odbytu, bądź też podawanie preparatów błonnika.
Czy dieta mamy ma znaczenie?
Warto dodać, że dieta mamy karmiącej piersią nie ma raczej wpływu na zaparcia u dzieci (poza alergią na białko mleka krowiego) – jeśli mama spożywa zapierające produkty lub dietę o niskiej ilości błonnika to nie przekłada się na karmione jej mlekiem dziecko. Dieta ubogoresztkowa mamy wpływa jednak na jej mikroflorę jelitową, a ta ma wpływ na mikrobiom dziecka, więc być może w ten pośredni sposób możemy przyczyniać się do gorszego funkcjonowania przewodu pokarmowego naszej pociechy – niech będzie to motywacją do dbania o dietę nie tylko dziecka, ale i Twoją, Mamo!
Podsumowanie
Zatwardzanie u dziecka to dość powszechna i niezbyt przyjemna dolegliwość. Niewłaściwa dieta może sprzyjać występowaniu zaparć, dlatego warto o nią dbać. W szczególności warto zwrócić uwagę na podaż odpowiednich ilości produktów bogatych w błonnik. Do jadłospisu maluszka warto wprowadzać pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa, owoce, orzechy i nasiona. Pamiętać trzeba również o wodzie.
Zaparć u niemowląt nie można bagatelizować. Jeśli zauważysz, że Twoje dziecko ma problemy z wypróżnianiem i inne niepokojące objawy, sprawdź to u pediatry. Odpowiednio wdrożone leczenie powinno pomóc dziecku. Oszczędzi to bólu dziecku, a Tobie niepokoju.
Bibliografia
Van den Berg M.M. i wsp., Epidemiology of childhood constipation: systematic review. Am J Gastroeneterol 2006, 101: 2401–2409
Czerwonka-Szaflarska, Romańczuk, Postępowanie w zaparciu czynnościowym stolca u dzieci i młodzieży, Forum Medycyny Rodzinnej, 2008, tom 2, nr 5, s.349-357.
Tabbers i wsp., 2014: Evaluation and treatment of functional constipation in infants and children: evidence-based recommendations from ESPGHAN and NASPGHAN, J Pediatr Gastroenterol Nutr., 2014 Feb;58(2):258-74.