
Przejedzenie u niemowlaka - czy to możliwe?
Wielkość porcji jaką zjada dziecko jest często źródłem niepokoju rodziców. Niektórzy martwią się o to, że ich pociechy jedzą za mało, inni obawiają się przejadania i porównują spożywane przez dziecko porcje ze swoją racją żywieniową lub zawartością talerzy rówieśników.
Przejedzenie u niemowlaka i dziecka - czy to możliwe i jak temu zapobiegać ?
Na początek warto przypomnieć najważniejszą zasadę rozszerzania diety – to rodzic lub opiekun decyduje o tym, CO i KIEDY podać na posiłek oraz JAK będzie to jedzenie przygotowane. Dziecko natomiast decyduje CO i ILE zje.
Wszystkim rodzicom martwiącym się o to, czy ich pociechy jedzą odpowiednie ilości pokarmu – zalecam powieszenie tej zasady w widocznym miejscu w kuchni lub jadalni i przypominaniu jej sobie w chwilach zwątpienia. Dlaczego to takie ważne? Dzieci rodzą się z wrodzoną umiejętnością samoregulacji apetytu, co oznacza, że umieją rozpoznać pierwsze oznaki głodu i sytości. Mechanizm ten zazwyczaj działa skutecznie, dopóki nie zaczniemy go zakłócać, m.in. przez uporczywe zachęcanie dziecka do przyjmowania pokarmu, odwracanie jego uwagi, oglądanie bajek podczas posiłku czy zabawianie i proponowanie „jeszcze jednej, już ostatniej łyżeczki”. Bardzo ważne jest, aby opiekunowie karmiący dzieci (a więc nie tylko rodzice, ale także dziadkowie czy osoby sprawujące opiekę nad dzieckiem) potrafili obserwować zachowania dziecka, właściwie je odczytywać i respektować. Jeśli dziecko daje nam znać, że nie jest głodne poprzez zaprzestanie ssania, odwracanie głowy, krzywienie się, grymaszenie, brak zainteresowania jedzeniem, rozrzucanie go, wypluwanie – uszanujmy to i nie zmuszajmy do jedzenia. Dzięki temu stwarzamy dziecku atmosferę bezpieczeństwa i zrozumienia, dając również przestrzeń na doskonalenie mechanizmu samoregulacji, odczytywania sygnałów głodu i sytości oraz efektywnej komunikacji swoich potrzeb. Jest to jeden z podstawowych czynników zapobiegających przejadaniu.
Jeśli jednak dziecko chętnie otwiera buzię, jest w dobrym nastroju, wykazuje duże zainteresowanie jedzeniem i na swój sposób próbuje komunikować, że ma chęć na kolejną porcję jedzenia – pozwólmy mu na to. Pamiętajmy jednak, że to naszą kompetencją jest to CO podać dziecku do jedzenia, ponieważ to my jesteśmy wyposażeni w wiedzę odnośnie rekomendacji żywieniowych. Nie podawajmy zatem posiłków niezalecanych - jakich produktów unikać dowiecie się z artykułu "Lista produktów zakazanych w rozszerzaniu diety niemowlaka". Dbajmy o to, aby posiłki serwowane dzieciom były oparte o niskoprzetworzone produkty, zgodne z zaleceniami, wtedy ryzyko przejedzenia jest znacząco mniejsza. Unikajmy również podawania soków owocowych i nieuzasadnionych przekąsek, takich jak słodycze, chrupki czy słone przekąski. Więcej o przekąskach dla dzieci przeczytacie w tekście "Przekąski w diecie dziecka- jakie i od kiedy?". Uczmy dobrych nawyków żywieniowych, dawajmy dobry przykład i przede wszystkim wspierajmy mechanizm samoregulacji apetytu jako najlepszej prewencji przejadania.
Ile powinno jeść dziecko?
Tyle ile potrzebuje i wybierze z tego, co my mu zaoferujemy. To normalne, że niemowlę ma zmienny apetyt i raz zje podwójną porcję, a innym razem nie chce zjeść nawet połowy proponowanego posiłku. Tabelki pokazujące ile gramów i ml powinno zjeść dziecko, są wartościami orientacyjnymi i dopóki Twoje dziecko prawidłowo się rozwija – nie ma większego sensu, aby mierzyć i liczyć ile i jakich składników nasze dziecko sobie dostarczyło.
Jak ocenić czy dziecko jest przekarmione?
Czy są jakieś objawy przekarmienia? Regularne przekarmianie prowadzi do nadmiernej masy ciała. Do oceny rozwoju fizycznego na tle innych dzieci w tym samym wieku służą siatki centylowe. Jeśli masa ciała Twojego dziecka wykracza poza 50 centyl, oznacza to, że jest cięższe niż połowa równolatków tej samej płci. Nie oznacza to nadal, że jest „za duże”! Koniecznie trzeba również porównać centyl masy ciała do centylu wzrostu – jeśli Twój maluch jest w 90 centylu wzrostu i rozwija się proporcjonalnie, najprawdopodobniej będzie w podobnym centylu masy ciała. Jeśli Twoje dziecko znajduje się między 3 a 97 centylem można założyć, że jego masa ciała mieści się w normie i nie jest ono przekarmione. Aby ocenić masę ciała na siatkach centylowych warto poprosić o pomoc pediatrę lub dietetyka dziecięcego.
Czy da się przekarmić niemowlę?
Należy uznać, że dziecko wyłącznie karmione piersią na żądanie, raczej nie zostanie przekarmione, nawet jeśli wydaje Ci się, że je za dużo.
Stwierdza się natomiast, że karmienie butelką może zwiększać ryzyko przekarmiania. Niemowlęta karmione głównie mlekiem modyfikowanym przez pierwsze 6 miesięcy życia są około 2,5 razy bardziej narażone na rozwinięcie nadmiernej masy ciała w wieku 24 miesięcy, w porównaniu do niemowląt karmionych głównie piersią. Dzieje się tak m.in. dlatego, że rodzice często zachęcają dzieci do dokończenia przygotowanej porcji (bo to „sugerowana porcja” lub „żeby się nie zmarnowało”). Wpływ na wzrost masy ciała niemowlaka może mieć także sam sposób podania butelki – zaleca się, aby nie robić tego pionowo, zaś smoczek nie powinien być w pełni wypełniony mlekiem, gdyż znacząco przyspiesza to przepływ mleka i utrudnia zakończenie karmienia przez dziecko kiedy odczuwa już wystarczające nasycenie. Zaleca się nawet, aby uważnie obserwować dziecko i w przypadku gdy zaczyna ono ssać wolniej, uchylić smoczek robiąc krótką przerwę, dającą dziecku czas na złapanie oddechu i zadecydowanie czy ma ochotę na więcej jedzenia. Dawanie butelki do łóżka, jako element rytuału zasypiania również może zwiększać ryzyko przejadania. Jeśli karmisz dziecko butelką, zwróć uwagę, aby nie pilnować spożycia mleka, a raczej starać się wyłapać sygnały najedzenia i respektować je, wspierając naukę korzystania przez dziecko z mechanizmu samoregulacji.
Wspieranie mechanizmu samoregulacji apetytu jest prostsze w przypadku karmienia piersią na żądanie, jednak wszyscy opiekunowie powinni starać się karmić responsywnie – z poszanowaniem komunikatów płynących od dziecka. Karmienie responsywne pomaga budować pozytywną relację z jedzeniem, zapobiega przejadaniu, ale ma również szereg innych korzyści psychologicznych, dlatego warto je stosować.
Czy da się przekarmić dziecko podczas rozszerzania diety?
Da się, ale najczęściej działając wbrew woli dziecka (ignorując sygnały sytości) lub podając produkty niezalecane w diecie dziecka. Jeśli proponujemy dziecku posiłki zgodne z rekomendacjami żywieniowymi dla jego grupy wiekowej i indywidualnych możliwości, istnieje naprawdę niskie ryzyko, że samodzielnie postanowi jeść ich dużo więcej, niż potrzebuje i zacznie regularnie się nimi przejadać, doprowadzając do nadwagi lub otyłości.
Okazuje się, że sporo może zależeć również od sposobu karmienia. Warto wspomnieć, że badania dowodzą, że stosowanie metody BLW, w której dzieci „karmią się samodzielnie” (bez użycia łyżeczki i bycia karmionym przez rodzica) mają niższą masę ciała niż dzieci karmione metodą tradycyjną, choć nie wiąże się to z ryzykiem niedożywienia. Co ciekawe wartości wskaźnika BMI u dzieci karmionych metodą BLW były niższe, ale bliższe wartościom prawidłowym dla wieku i wiązały się z lepszą samokontrolą apetytu w drugim roku życia. Nie oznacza to, że wszyscy karmiący dzieci metodą tradycyjną popełniają błąd i skazują dzieci na nadwagę i złe nawyki żywieniowe – wskazuje jednak jak ważne jest uszanowanie kompetencji dziecka o decydowaniu o tym czy i ile zje, z proponowanego przez nas posiłku. Dodatkowo, stosowanie BLW wiązało się z częstszym wyłącznym karmieniem piersią przez pierwsze półrocze życia oraz dłuższym karmieniem piersią ogółem, co także może sprzyjać unikaniu przejadania.
Kolejnym czynnikiem zwiększającym ryzyko przejadania jest zbyt wczesne wprowadzanie do diety pokarmów uzupełniających (nawet przed 4. miesiącem życia). Według szacunków może zwiększać to ryzyko przejadania nawet o 40%. Warto zauważyć, że w badaniach stwierdzano wcześniejsze rozszerzanie diety częściej wśród rodziców dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym, co dodatkowo zwiększało ryzyko wystąpienia otyłości w tej grupie dzieci. Zgodnie z obecnymi rekomendacjami WHO wyłączne karmienie mlekiem (może być to mleko mamy lub modyfikowane) zaleca się przez pierwsze półrocze życia, bez konieczności wprowadzania w tym czasie pokarmów uzupełniających.
Warto dodać, że w początkowym etapie rozszerzania diety zaleca się podawanie posiłków rozszerzających (bezpośrednio po lub do 30 min. po posiłku mlecznym), a dopiero w okolicach 8-9 miesiąca można zacząć proponować posiłki stałe, w dłuższym odstępie czasowym od posiłku mlecznego (>1h).
Jak zawsze warto również zadbać o miłą, wspierającą atmosferę i spożywać posiłki wspólnie, dając dobry przykład. U dzieci starszych, które zaczynają już bardziej samodzielnie zarządzać tym co jedzą, może pojawić się problem jedzenia pod wpływem emocji lub zajadanie stresu - są to niekorzystne nawyki zwiększające ryzyko przejadania. Jedzenie w pośpiechu, w towarzystwie tabletu, telefonu lub telewizora, również zwiększa ryzyko przejadania. Jest to klasyczny przykład zagłuszania mechanizmów samoregulujących (brak uważności w jedzeniu), który powtarzany codziennie może być silnym czynnikiem przejadania.
Podsumowanie
Podsumowując, karmienie niemowlaków konkretną ilością mleka lub posiłku uzupełniającego – subiektywnie ocenianą przez nas za zbyt małą lub zbyt dużą - nie powinno być dla nas tak istotne. Zdecydowanie ważniejsze jest wsparcie prawidłowej relacji z jedzeniem, kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych i przede wszystkim – już od pierwszych dni życia - karmienie responsywne, z poszanowaniem i wsparciem dla rozwoju naturalnych mechanizmów samoregulacji apetytu dziecka. Jeśli wydaje Ci się, że Twoje dziecko ma za dużą masę ciała lub je za dużo – skonsultuj to ze specjalistą (lekarzem pediatrą lub dietetykiem dziecięcym).
Bibliografia:
Dogan i wsp., 2018: Baby-led complementary feeding. Randomized controlled Study, Pediatr Int. 2018 Dec;60(12):1073-1080.
Gibbs, Forste, 2014: Socioeconomic status, infant feeding practices and early childhood obesity. Pediatr Obes. 2014 Apr;9(2):135-46
WHO, Infant and young child nutrition. Global strategy on infant and young child feeding., http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/42590/9241562218.pdf;jsessionid=7E1D3E4DB11B30B958107C0A1F5C6307?sequence=1 (dostęp: 17.09.2022)