Rozszerzanie diety niemowlaka - mity i częste pytania

Żywienie dzieci to dziedzina, która nieustannie się rozwija, a jej elementy poddawane są badaniom specjalistów. Dlatego fakt, że rodzice często mają wątpliwości i pytania dotyczące tego co i kiedy mogą podać dziecku, w szczególności na początku rozszerzania diety, jest zupełnie naturalnym zjawiskiem.

W tym artykule przedstawimy wybrane mity żywieniowe dotyczące rozszerzania diety, z którymi często spotykamy się w codziennej pracy.

Rozszerzanie diety - od kiedy zacząć? Czy można już po ukończeniu 4. miesiąca życia dziecka?

Na etykietkach produktów spożywczych dla dzieci bardzo często możemy znaleźć informację, że jest on dedykowany po 4, 5, czy 6. miesiącu życia. Jak to jest z tym rozszerzaniem diety? Kiedy możemy je rozpocząć?

Zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia są takie, by rozpocząć rozszerzanie diety dziecka po ukończeniu 6. miesiąca życia, zaś zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, wprowadzanie produktów uzupełniających należy rozpocząć, kiedy niemowlę wykazuje umiejętności rozwojowe potrzebne do ich spożywania, zwykle nie wcześniej niż od 17. tygodnia życia (początek 5. m.ż.) i nie później niż w 26. t.ż. (początek 7. m.ż.).

Wiek to nie jedyny wyznacznik podjęcia decyzji o rozszerzaniu diety dziecka.

Należy również wziąć pod uwagę kilka innych przesłanek: czy dziecko siedzi stabilnie, wyraża zainteresowanie jedzeniem, nie wypycha jedzenia językiem, celnie trafia przedmiotami do buzi. Więcej o gotowości do rozszerzania diety pisaliśmy w artykule tutaj.

 

Czy wraz z rozpoczęciem rozszerzania diety niemowlaka powinnam ograniczać karmienie piersią?

Absolutnie nie! Jak już wspominaliśmy, zgodnie z zaleceniami WHO czy Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci to mleko mamy powinno być wyłącznym pokarmem w diecie dziecka do ukończenia 6. miesiąca życia. Zalecenia WHO, mówią również o tym że karmienie piersią może być kontynuowane do 2 roku życia lub dłużej, zgodnie z wolą mamy i dziecka¹.

Pamiętajmy, że podstawą diety w pierwszym roku życia dziecka nadal pozostaje mleko. W pierwszych miesiącach rozszerzania diety, czyli od szóstego do ósmego miesiąca życia, powinniśmy w diecie dziecka uwzględnić 2-3 posiłki stałe, zaś w okresie od dziewiątego do jedenastego miesiąca życia - 3-4 posiłki stałe.  

Produkty zawierające gluten wprowadzamy do diety dziecka później niż pozostałe produkty

Nie ma badań, które potwierdzają, że produkty wywołujące statystycznie częściej reakcje alergiczne, jak np. gluten czy jajka powinny być wprowadzane do diety dziecka później niż pozostałe.

Przy rozszerzaniu diety o gluten, podobnie jak w przypadku innych składników potencjalnie alergennych, warto zachować ostrożność - wprowadzać go do diety pojedynczo i obserwować czy nie pojawią się ewentualne reakcje alergiczne dziecka.

Wprowadzanie mleka krowiego do diety dziecka

Mleko krowie nie powinno stanowić podstawy posiłku aż do ukończenia pierwszego roku życia dziecka m.in. ze względu na możliwość obciążenia organizmu białkiem i produktami jego przemiany.³

Mleko krowie nie powinno być podawane jako zamiennik mieszanki mlekozastępczej czy mleka matki, które do 12. miesiąca życia powinno być podstawą żywienia niemowlaka. Natomiast dopuszczalny jest jako dodatek do dania, np. jako składnik naleśników czy placuszków. Po ukończeniu 1. roku życia mleko krowie możemy stopniowo wprowadzać do diety niemowlaka pamiętając, by jego ilość nie przekraczała 500 ml na dobę³.

Soki w diecie dziecka

Podstawowym płynem w diecie małego dziecka obok mleka matki powinna być po prostu woda. To jedyny i najbezpieczniejszy napój, który powinien towarzyszyć dziecku przy każdym posiłku od samego początku rozszerzania diety. Dlaczego nie soki? Z kilku powodów.

Jeżeli nawet trafimy na soki o dobrym składzie, są one źródłem naturalnych cukrów, które powodują szybkie uczucie nasycenia. Przez to dziecko może nie mieć potem ochoty na stałe pokarmy lub mleko. Duża ilość cukrów to także większa szansa na powstanie próchnicy.³

Warto wiedzieć! Przyzwyczajeni jesteśmy do informacji, że soki nie mogą zawierać dodatku cukru. Jednak tyczy się to tylko soków owocowych. Rozporządzenie⁴ nie reguluje soków warzywno-owocowych, np. marchewkowo-owocowych i w niektórych z nich znajdziecie cukier jako dodatek.

Czy można wprowadzać orzechy do diety dziecka?

Orzechy należą do grupy produktów o potencjalnych właściwościach alergizujących. Jednak zgodnie z najnowszymi zaleceniami nie ma konieczności wprowadzania ich do diety dziecka w późniejszym okresie. Warto jednak wziąć pod uwagę fakt, że drobna i twarda konsystencja poszczególnych rodzajów orzechów może grozić zadławieniem. Dlatego też podając dziecku orzechy warto pamiętać, żeby były one podane w bezpiecznej formie. Świetnym pomysłem będzie domowe masło orzechowe lub takie ze sklepu o dobrym i prostym składzie, bez dodatku cukru i soli. 

Rozszerzanie diety - słoiczki i papki - dobry początek?

Bardzo często zastanawiając się od czego zacząć rozszerzanie diety na myśl przychodzą papki. Bo tym karmiły nas mamy, bo kiedyś były takie zalecenia lekarskie, a ilość słoiczków w sklepie jest teraz naprawdę pokaźna.

W standardach oraz rozporządzeniach nie ma jednoznacznej informacji na temat tego, jakie konsystencje są polecane na początek. Przykładowo, zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia na początek zaleca się papki w formie puree, jednak wraz z kolejnymi miesiącami warto zadbać o urozmaicanie konsystencji. Podawanie różnych konsystencji bowiem rozwija umiejętności sensoryczne i motoryczne i poznawcze dziecka i uczy go nowych umiejętności, takich jak gryzienie czy żucie. ²

Papka to bez wątpienia bezpieczna konsystencja na początek. Dziecko nie musi jej gryźć - wystarczy, że jedynie ściągnie ją z łyżeczki. Ale nie jest to posiłek, od którego obowiązkowo należy rozpocząć rozszerzanie diety.

Coraz częściej bowiem mówi się o BLW - alternatywnej metodzie rozszerzania diety. W tej metodzie pomija się papki i karmienie łyżeczką, zaś ster w rozszerzaniu diety przejmuje dziecko. Podaje się mu posiłki przygotowane w taki sposób, aby mogło samodzielnie wziąć je do rączki (np. kawałek brokuła, placuszki) i to dziecko samo zdecyduje jak i ile zje. Rolą rodzica w tej metodzie jest podanie zdrowego posiłku i dostosowanie go do wieku i umiejętności dziecka. Więcej o metodzie BLW pisaliśmy tutaj.

Rozszerzanie diety należy rozpocząć od owoców i warzyw

Zgodnie z najnowszymi zaleceniami nie ma ustalonego konkretnego planu, mówiącego o tym w jakiej kolejności powinny być wprowadzane nowe produkty do diety dziecka. Jednak ze względu na to, że smak warzyw jest trudniej akceptowalny przez dzieci niż owoce, zaleca się, by właśnie od nich rozpocząć rozszerzanie diety³. Warto postawić na początku na warzywa zielone i kierować się zasadą sezonowości. Jeżeli rozpoczynamy rozszerzać dietę niemowlaka jesienią, postawmy na dynię; jeżeli zaś latem - na marchewkę czy ziemniaka.

Czy należy dopajać niemowlę?

Zgodnie z najnowszymi zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia jedynym pokarmem, które powinno otrzymywać niemowlę do ukończenia 6. miesiąca życia jest mleko mamy. W tym czasie nie ma potrzeby dopajania niemowlęcia żadnym innym napojem, sokiem, herbatką, ziołami, a nawet wodą. W tym czasie mleko matki w pełni dziecku wystarczy.

Po ukończeniu 6. miesiąca życia, wraz z wprowadzaniem stałych produktów do diety dziecka warto do każdego posiłku podawać dziecku wodę. Dla starszych niemowląt najlepsza jest woda źródlana lub naturalna woda mineralna, niskozmineralizowana, niskosodowa i niskosiarczanowa³. Dzięki podawaniu dziecku wody od małego, wyrabiamy prawidłowe nawyki żywieniowe i dzięki temu dziecko chętniej w przyszłości może sięgać po wodę, a nie soki czy niezdrowe napoje. Dodatkowo - odpowiednia podaż wody wraz ze zbilansowaną dietą - zapobiega wystąpieniu zaparć.

Czy mam poszukiwać dla dziecka jedynie produktów specjalnego przeznaczenia żywieniowego?

Środkami spożywczymi specjalnego przeznaczenia żywieniowego są środki spożywcze, które odróżniają się od żywności przeznaczonej do normalnego spożycia oraz które zgodnie z obowiązującymi przepisami są produktami wyprodukowanymi w specjalny sposób w celu zaspokojenia szczególnych wymagań żywieniowych określonych kategorii populacji⁵. Wśród takich produktów wymienić można np. środki spożywcze bezglutenowe czy środki spożywcze uzupełniające, obejmujące produkty zbożowe przetworzone i inne środki spożywcze dla niemowląt i małych dzieci.

Czy zatem wybierając żywność dla dziecka powinniśmy wybierać jedynie produkty specjalnego przeznaczenia żywieniowego? Nie, o ile nie ma do tego przesłanek medycznych. W diecie niemowlaka rozpoczynającego rozszerzanie diety pojawiają się również produkty bez takiego statusu, np. wszystkie owoce i warzywa, jajka, mięso czy produkty zbożowe. Nie oznacza to wcale, że taki produkt jest niewłaściwy dla naszego dziecka.

 

Jak podawać jajko niemowlakowi?

Jeszcze do niedawna można było spotkać się z przekonaniem, żeby podając dziecko niemowlakowi oddzielać żółtko od białka. Jednak obecnie to się zmieniło. Zgodnie z najnowszymi zaleceniami jajko można podawać dziecku już od ukończenia 6. miesiąca życia. Jednak w celu obniżenia ryzyka wystąpienia alergii pokarmowej oraz bezpieczeństwa żywieniowego, należy podawać je dobrze ugotowane (na twardo). W praktyce zaleca się wprowadzać jedno małe jajo 2 razy w tygodniu, co odpowiada około 2 g białka jaja.³

Przygotowując jajka jako składnik dań, takich jak placuszki czy gofry warto zadbać o to, żeby były one na pewno dopieczone w środku. Zalecamy zatem, aby smażąc takie placuszki czy naleśniki na suchej patelni, dociskać je mocniej szpatułką.

Mity żywieniowe w trakcie rozszerzania diety - podsumowanie

Rozszerzanie diety dziecka to temat niezwykle obszerny i dynamiczny. Zalecenia, które obowiązywały jeszcze kilka lat temu (np. dotyczące wprowadzania produktów potencjalnie alergizujących do diety dziecka) stają się nieaktualne. Dlatego warto śledzić na bieżąco najnowsze zalecenia ze sprawdzonych źródeł. Warto zachować również cierpliwość, spokój i nie dać się zwariować. Ten czas powinien być przede wszystkim czasem budowania pozytywnej relacji dziecka z jedzeniem i pierwszych rodzinnych chwil przy wspólnym stole.

Bibliografia

1. https://www.who.int/news-room/facts-in-pictures/detail/breastfeeding
2. Komsta, M., Lech-Fitowska, M., Matyjak, D., Szpak, M. (2021). Rozszerzanie diety niemowląt. Wydawnictwo Wymagające
3. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, 2021
4. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 lutego 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej soków i nektarów owocowych
5. Wniosek ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie żywności przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci oraz żywności specjalnego przeznaczenia medycznego (przedstawiony przez Komisję na podstawie art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) Źródło: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52011PC0353&from=pl

 

Druga edycja kampanii "Rozszerzanie diety z HELPĄ" powstała we współpracy z Kasią Jankowską, autorką bloga i książek Mama Alergika Gotuje.