Jakie mleko dla przedszkolaka? Jak je podawać?

Dużo mówi się na temat zasad dotyczących wprowadzania mleka do diety niemowląt lub dzieci powyżej 1 roku życia. Podkreślmy, że większość organizacji jest zgodna i nie zaleca podawania mleka krowiego lub napojów roślinnych do picia przed ukończeniem 12 miesiąca życia. Jednak produkty te są zalecane w diecie dzieci starszych, szczególnie ze względu na rosnące zapotrzebowanie na wapń w tym wieku. Ile mleka powinien spożywać przedszkolak, w jakiej formie oraz czy jest ono konieczne? O tym przeczytasz w poniższym artykule.

Dlaczego mleko jest ważne dla rozwoju przedszkolaka?

Mleko krowie zawiera wiele cennych składników odżywczych, m.in. białko, czy witaminy z grupy B, jednak na szczególną uwagę zasługuje zawarty w mleku wapń. Pierwiastek ten jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju układu kostnego, ale także wielu procesów metabolicznych, pracy układu nerwowego oraz sercowo-naczyniowego. Dzieci w wieku przedszkolnym, będące w okresie intensywnego wzrostu i rozwoju są grupą, dla których spożycie tego składnika ma szczególne znaczenie. Mleko jest jednym z lepszych źródeł wapnia w diecie. Zawiera znaczne ilości tego pierwiastka, dodatkowo wyróżnia się wysokim stopniem jego wchłaniania. W 100 ml mleka znajdziemy aż 125 mg wapnia, co daje zawartość ok. 250-300 mg na szklankę (200-250 ml). Zapotrzebowanie na wapń w wieku 3-6 lat wynosi 700-1000 mg/dzień. Dzieci 4-5-letnie powinny spożywać podobną ilość wapnia co dorośli w wieku 19-50 lat! Jest to szczególnie duże wyzwanie, ponieważ dziecięce żołądki są jednocześnie znacząco mniejsze niż dorosłych.

Jeśli Twoje dziecko nie może lub nie chce jeść nabiału o diecie z wykluczeniem tych produktów przeczytasz tutaj: https://www.helpa.pl/blog-parentingowy/dieta-bezmleczna

Ile mleka potrzebuje Twoje dziecko na dzień?

Nie powinniśmy mówić o „zapotrzebowaniu na mleko” ani o żadnym innym produkcie, ponieważ nie ma produktów spożywczych niezastąpionych. Nawet bez mleka da się prawidłowo zbilansować dietę przedszkolaka. Organizm dziecka ma zapotrzebowanie na konkretne składniki pokarmowe, a nie na produkty spożywcze. Biorąc pod uwagę, że zaleca się spożycie mleka ze względu na zawarty w nim łatwo dostępny wapń. Można zalecać, aby przedszkolaki spożywały ok, 2-3 szklanek mleka dziennie, z czego przynajmniej część warto zamienić na inne produkty mleczne, w tym zwłaszcza fermentowane jak kefir, jogurt czy maślanka. Jedna szklanka mleka to równowartość ok. 1 szklanki jogurtu/ kefiru/ maślanki lub 2 cienkich plastrów sera żółtego bądź też 2 opakowań twarogu ziarnistego. Sugeruje się, że dzieci uczęszczające do przedszkola, spożywające tam 3 z 5 posiłków dziennie, powinny otrzymywać w placówce przedszkolnej mniej więcej połowę z sugerowanych porcji produktów mlecznych.

Można oczywiście powiedzieć, że 1 litr mleka (ok. 4 szklanek) pokrywa całe zapotrzebowanie na wapń w diecie przedszkolaka. Jednak nie jest to zalecane, aby mleko było jedynym źródłem tego składnika oraz by przedszkolaki piły aż tyle mleka dziennie. Najrozsądniej wydaje się zalecić, oprócz 2-3 porcji produktów mlecznych dziennie, także inne źródła wapnia, takie jak:

• napoje roślinne fortyfikowane wapniem,

• tofu,

• zielone warzywa (np. brokuł, fasolka, jarmuż, kapusta pak choi, rukiew wodna, kapusta włoska),

• pomarańcze, suszone owoce (np. figi, morele),

• a także nasiona chia, sezam, migdały lub orzechy i masła orzechowe czy tahini.

Co prawda przyswajalność wapnia z warzyw czy nasion jest niższa, jednak pod wieloma względami warto dbać o różnorodność w diecie już od najmłodszych lat.

Różne rodzaje mleka dla przedszkolaka. Jakie wybrać najlepiej?

Mleko dla przedszkolaka powinno być przede wszystkim produktem bez dodatku cukru, o smaku naturalnym, a nie np. owocowym lub czekoladowym. Na półkach sklepowych w Polsce dostępne jest przede wszystkim mleko pasteryzowane (znajdziecie je w sklepowych lodówkach) oraz UHT (sterylizowane, które znajdziecie na półkach, gdyż przed otwarciem nie wymagają przetrzymywania w warunkach chłodniczych). Produkty te różnią się temperaturą i czasem obróbki termicznej, jakiej zostały poddane w celu zabezpieczenia produktu pod kątem mikrobiologicznym (zmniejszenia ryzyka zatruć pokarmowych). Mleko pasteryzowane poddane jest obróbce w niższej temperaturze, dlatego jego data przydatności do spożycia jest krótsza i wymaga przechowywania w warunkach chłodniczych. Mleko UHT (ang. Ultra high temperature) poddane jest procesowi sterylizacji, a więc procesowi w wyższej temperaturze, dzięki czemu dłużej można je przechowywać w domowej spiżarni. Taki produkt wymaga warunków chłodniczych jedynie po otwarciu opakowania. Często usłyszeć można, że mleko UHT nie zawiera wartości odżywczych, jednak to nie prawda. Zwłaszcza ilość białka oraz wapnia nie ulega istotnym zmianom względem mleka pasteryzowanego lub świeżego. Straty składników odżywczych podczas pasteryzacji lub sterylizacji mleka nie są bardzo wysokie, a na pewno nie na tyle istotne, aby ryzykować zatrucie pokarmowe u naszego Malucha.

Należy zatem podkreślić, że o ile poleca się dzieciom żywność możliwie niskoprzetworzoną, pasteryzacja lub sterylizacja są procesami zapewniającymi bezpieczeństwo żywności. Świeże mleko „prosto od krowy” może nieść ryzyko zatruć pokarmowych i bezwzględnie nie jest rekomendowane dla dzieci poniżej 5 roku życia, które gorzej radzą sobie z zatruciami mikrobiologicznymi i częściej wymagają w ich wyniku hospitalizacji. Mleko dla przedszkolaka zawsze powinno być poddane obróbce termicznej (pasteryzacji lub sterylizacji).

Mleko tłuste czy chude?

Często słyszy się, że dzieci powinni spożywać nabiał tłusty, jednak o ile może to mieć odzwierciedlenie w przypadku dzieci poniżej 1 lub w 2 roku życia, to u starszych Maluchów ilość tłuszczu w diecie nie jest już wskazana w tak dużych proporcjach. Większość rekomendacji zaleca podawanie mleka odtłuszczonego, tzw. „półtłustego” o zawartości tłuszczu 2% zamiast mleka 3,2% lub tłustszego. Zalecenia te ukierunkowane są w celu zmniejszenia ilości nasyconych kwasów tłuszczowych w diecie dzieci. Co prawda w mleku znajdują się inne (mniej niekorzystne dla zdrowia) nasycone kwasy tłuszczowe, niż te, które znajdują się np. w mięsie czy smalcu. Stwierdza się jednak, że procentowa ilość tłuszczu w diecie wraz z wiekiem powinna maleć. A tłuszcz nasycony pochodzenia zwierzęcego w diecie przedszkolaka korzystniej zamieniać na tłuszcze o wysokim udziale kwasów tłuszczowych nienasyconych, pochodzących z produktów takich jak ryby, orzechy, pestki, oliwa z oliwek, olej lniany, olej rzepakowy.

Mleko krowie czy napój roślinny - które sprawdzi się lepiej?

Nie ma tu jednej, zgodnej z obecnym stanem wiedzy odpowiedzi. Z pewnością w przypadku nietolerancji, alergii lub złego samopoczucia dziecka po produktach mlecznych, można zastąpić je napojem roślinnym fortyfikowanym (wzbogaconym) w wapń. Ważne jednak aby sprawdzić, czy producent zadbał o dodatek tego składnika – w takim przypadku jest on zawsze wyszczególniony w składzie. Warto zauważyć, że wapń wchłania się jednakowo dobrze z mleka, jak i z napoju roślinnego. Na korzyść napojów roślinnych może przemawiać ich mniejsza eksploatacja środowiska związana z ich wytwarzaniem (niższy ślad węglowy produktu), a także dobrostan zwierząt.

Więcej o odżywczości i rodzajach napojów roślinnych przeczytasz tutaj: https://www.helpa.pl/blog-parentingowy/czym-zastapic-mleko-krowie

Mleko krowie czy mleko modyfikowane?

O ile do ukończenia pierwszego roku życia mleko krowie ani napoje roślinne nie mogą stanowić zamienników dla mleka kobiecego lub modyfikowanego, to rekomendacje nie uwzględniają konieczności spożywania mieszanek mlecznych przez dzieci w wieku przedszkolnym. Zaleca się, aby dzieci powyżej 12 miesiąca życia spożywały produkty konwencjonalne, podobne do tych, które jedzą dorośli, w tym mleko krowie czy napoje roślinne. W niewielu przypadkach, ze wskazań wykwalifikowanego dietetyka lub lekarza mleko modyfikowane może znaleźć zastosowanie w diecie dzieci w wieku przedszkolnym (np. liczne alergie pokarmowe). W zdecydowanej większości przypadków nie ma jednak potrzeby podawania mleka modyfikowanego u dzieci powyżej 1 roku życia.

Inne rodzaje nabiału w diecie małego dziecka

Spośród produktów nabiałowych najkorzystniejsze wydają się produkty fermentowane – jogurt, kefir, maślanka. Nie tylko cechują się wysoką zawartością dobrze przyswajalnego wapnia, ale także dostarczają korzystnych bakterii kwasu mlekowego. Produkty fermentowane zawierają też naturalnie mniejszą ilość laktozy ze względu na to, że jest ona zużywana przez pałeczki mlekowe podczas procesu fermentacji.

Innym produktem częstym i prostym do wkomponowania w dietę większości dzieci jest ser twarogowy. Jednak o ile jest on świetnym źródłem pełnowartościowego białka, to spośród wszystkich produktów nabiałowych zawiera najmniejszą ilość wapnia, który w procesie produkcji twarogu zostaje odsączony razem z serwatką. Niemniej wciąż jest wartościowym produktem, który może zastąpić np. mięso jako źródło białka w diecie przedszkolaka. Innym, chyba jednym z popularniejszych produktów nabiałowych bardzo lubianym przez dzieci jest żółty ser, a także ser mozzarella czy feta. Dostarczają one znacznych ilości tłuszczu oraz soli, dlatego nie należy przesadzać z ich ilością i częstotliwością podania w diecie przedszkolaków. Jednakże warto zauważyć, że zawartość wapnia w żółtym serze jest nawet wyższa niż w mleku, dlatego podawany w umiarkowanych ilościach może być cennym uzupełnieniem wapnia w diecie.

Produktami nabiałowymi, które powinno się wybierać najrzadziej są serki topione, które oprócz niskiej wartości odżywczej, wysokiej zawartości tłuszczu nasyconego oraz soli, zawierają także niekorzystne substancje niezbędne do wytworzenia tego produktu (tzw. topniki). Na koniec warto dodać, że niezależnie od tego, który produkt nabiałowy wybieramy dla naszego przedszkolaka, powinien być to produkt o smaku naturalnym, bez dodatku cukru, syropu, skoncentrowanych soków owocowych i słodzików.

Jak sprawić by posiłki z mlekiem lub nabiałem były smaczne i ciekawe?

Produkty nabiałowe są bardzo uniwersalne, sprawdzają się w posiłkach zarówno słodkich, jak i wytrawnych. Można z łatwością pokolorować je Bio Różdżkami Smaku oraz łączyć z innymi kolorowymi produktami jak np. z owocami sezonowymi. Jogurt może stanowić sos do domowej pizzy, pieczonych ziemniaczków i warzyw lub pełnoziarnistej tortilli. Feta sprawdzi się w połączeniu z ogórkiem i pomidorem jako sałatka na lunch, a mozzarella świetnie uzupełni domowe zapiekanki. Jeśli Twoje dziecko nie przepada za produktami mlecznymi, wymyśl, w jaki sposób włączyć nabiał do potraw, które dziecko bardzo lubi, np. do makaronu lub placuszek. Dodatkowo posiłki zawsze są dla dziecka dużo ciekawsze, jeśli posiada jakąś wiedzę o danym produkcie spożywczym – możemy porozmawiać z dzieckiem o tym, jak się robi jogurt lub ser i dodatkowo zrobić na próbę taki produkt w domu! Czy wiecie też, kto pierwszy spopularyzował jogurt, czy można zrobić jogurt z mleka innego niż krowie lub czy zdajecie sobie sprawę, ile wapnia jest w jednym kubeczku jogurtu? A może przygotujecie domowy twaróg? To wszystko może zaciekawi Twojego przedszkolaka!

Jak przygotować smaczne przekąski z nabiałem dla dziecka?

Bardzo prostą, a zarazem smaczną i efektywnie wyglądającą przekąską jest jogurt z owocami i orzechami lub masłem orzechowym. Można wykorzystać także kaszki z jogurtem bądź też koktajle z dodatkiem twarogu lub maślanki czy kefiru. Ciekawe pomysły na wykorzystanie jogurtu śmietankowego to oczywiście także sosy typu czosnkowy lub tzatziki. Trochę więcej pracy i logistyki, ale dużą radość dla dziecka może sprawić domowy deser pannacotta na jogurcie lub lody z mleka i zmiksowanych owoców.

Podsumowanie

Mleko krowie zawiera wiele ważnych składników odżywczych, w tym wapnia. Jest to istotny składnik mineralny w diecie dziecka. Zaleca się, aby dzieci w wieku przedszkolnym spożywały ok. 2-3 porcje produktów mlecznych (mleka, jogurtu, kefiru, maślanki itd.). Jeśli dziecko nie toleruje nabiału lub po prostu nie jecie produktów odzwierzęcych, możecie dostarczyć wapń z produktów roślinnych. Warto sięgać po napoje roślinne wzbogacone w wapń, tofu, zielone warzywa czy nasiona i orzechy.

Bibliografia:

1. Kunachowicz H. i wsp., 2012: Tabele Składu I Wartości odżywczej żywności, Warszawa, 2012

2. Normy Żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, red. M. Jarosz i wsp., Warszawa, 2020

3. People at risk. Children under five, link: https://www.foodsafety.gov/people-at-risk/children-under-five [dostęp: 22.10.2023]

4. Pod redakcją Jadwigi Charzewskiej, Instytut Żywności i Żywienia, 2011: Jadłospisy dla dzieci w wieku przedszkolnym (śniadania, obiady, podwieczorki) opracowane zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia, link [dostęp 26.10.2023]: https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/05/jadlospisy-dla-dzieci-w-wieku-przedzkolnym.pdf

5. Rowicka i wsp., Zakład Żywienia Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie, Żywienie dzieci w wieku przedszkolnym, link [dostęp 26.10.2023]: https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/zywienie/86692,zywienie-dzieci-wwieku-przedszkolnym