Odporność dziecka - jak budować odporność poprzez czynniki żywieniowe?

Końcówka zimy i początek wiosny to często okres powracających infekcji. Jak wspierać odporność dziecka? Czy dieta może mieć wpływ na odporność dziecka? Na jakie składniki w szczególności warto zwrócić uwagę? Na te nurtujące pytania znajdziecie odpowiedź w tym artykule.

Jak funkcjonuje układ odpornościowy dziecka?

Układ immunologiczny, zwany potocznie odpornościowym kształtuje się już na etapie życia płodowego, a wpływa na niego m.in. odżywianie kobiety w ciąży. Rozwój układu odpornościowego trwa przez całe dzieciństwo i okres dojrzewania. Jego najważniejszą rolą jest obrona organizmu przed infekcjami, która polega na odpowiednim rozpoznaniu patogenu (czynnika chorobowego) i wywołaniu reakcji obronnej, pozwalającej na jego eliminację. Jednym z powodów częstych infekcji u dzieci jest niedojrzałość układu odpornościowego, który dopiero nabywa zdolności i doświadczenia w zwalczaniu zagrożeń. Wpływ na prawidłowe kształtowanie układu immunologicznego dzieci ma bardzo wiele różnorodnych czynników, w tym m.in. jakości powietrza, szczepienia ochronne, stosowanie antybiotyków, ale także obcowanie z innymi dziećmi oraz kontakt ze zwierzętami (poprzez kształtowanie mikrobioty jelit dziecka). Czynnikami modyfikowalnymi, które odgrywają istotną rolę w modyfikowaniu układu immunologicznego dzieci i o które możemy zatroszczyć się każdego dnia są: właściwa higiena snu, duża ilość czasu spędzonego na świeżym powietrzu, a także prawidłowy sposób żywienia. To właśnie w kształtującym się przewodzie pokarmowym dziecka znajduje się większość komórek układu odpornościowego!

Jak rozwija się odporność dziecka?

Układ immunologiczny dziecka rozwija się już w brzuchu przyszłej Mamy, a wpływ na jego rozwój mają m.in. czynniki żywieniowe przez cały okres programowania metabolicznego w kluczowym okresie 1000 pierwszych dni życia. Więcej na temat tego ważnego okresu przeczytasz w artykule o programowaniu żywieniowym.

Układ odpornościowy kształtuje się już w życiu płodowym, a noworodek przychodząc na świat nie jest zupełnie bezbronny wobec patogenów. Jednak warto pamiętać, że na początku systemy odpornościowe są bardzo mało rozwinięte i potrzeba czasu oraz właściwych bodźców, aby układ immunologiczny nabrał "wprawy" w działaniu. W momencie przyjścia na świat noworodek posiada jałowy układ pokarmowy, który jest kolonizowany bakteriami, m.in. podczas przejścia dziecka przez kanał rodny oraz tzw. „kangurowanie” czyli kontakt skóra do skóry rodzica z dzieckiem zaraz po porodzie. Te pierwsze godziny po pojawieniu się na świecie tworzą podwalinę pod ochronę przed patogenami poprzez tworzenie unikalnej mikrobioty dziecka. Kolejnym czynnikiem, który wpływa na odporność u dziecka jest karmienie naturalne. Siara, czyli pierwsze mleko kobiety zawiera niezwykle ważne substancje o działaniu immunomodulującym, o stężeniu kilkukrotnie wyższym niż w mleku dojrzałym. Największa liczba immunomodulatorów jest zawarta w mleku w dniu narodzin dziecka, a przez kolejne pięć dni zmniejsza się 5-krotnie. Jednym z lepiej poznanych czynników odpornościowych w mleku kobiecym jest wydzielnicza immunoglobulina s-IgA, która wraz z mlekiem dociera do jelit dziecka, gdzie przylega i wbudowuje się w śluzówkę, tworząc miejscową tarczę ochronną przed wirusami, bakteriami i alergenami. Jeśli tylko to możliwe zaleca się wyłączne karmienie piersią przez pierwsze 6 miesięcy życia dziecka, ale krótsze karmienie piersią lub karmienie częściowe również przynosi korzyści zdrowotne, chroni przed chorobami infekcyjnymi i wspiera kształtowanie odporności.

W jakim czasie kształtuje się układ odpornościowy dziecka?

Szacuje się, że dopiero w wieku 12 lat dziecięcy system odpornościowy zbliża się dojrzałością w zakresie zdolności ochronnych do dorosłego. Do tego czasu niezbędne są właściwe warunki stymulujące prawidłowe kształtowanie funkcji ochronnych, w tym m.in. kontakt z antygenami pod postacią szczepień ochronnych i przebytych zakażeń, ale również zróżnicowana i bogata w immunomodulatory dieta.

Jak wzmocnić odporność dziecka?

Na kształtowanie odporności dzieci wpływa wiele czynników. Jednym z najbardziej skutecznych i powszechnych jest stosowanie zalecanych szczepień ochronnych. Jednak wsparcie odporności dzieci powinno odbywać się codziennie, m.in. poprzez naukę właściwego stylu życia. Wpływ na układ immunologiczny dzieci ma zarówno ilość minut spędzona codziennie na zabawie na świeżym powietrzu, prawidłowa rutyna związana ze snem, jak i to, co dziecko otrzymuje na talerzu. Prawidłowa dieta, wzmacniająca odporność to przede wszystkim zadbanie o prawidłową podaż składników, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, w tym m.in. żelaza, cynku, selenu czy witaminy A, C, E i D. Istnieją również substancje o charakterze ponad odżywczym, m.in. antyoksydanty czy beta-glukany, które pomagają modulować działanie układu immunologicznego. Znajdziemy je przede wszystkim w warzywach, owocach, pieczarkach, zielonej herbacie czy płatkach i kaszach owsianych.

Co na odporność u dziecka? Kolorowa dieta!

Czynnikiem żywieniowym, który nie tylko zmniejsza ryzyko infekcji, ale także wspiera działanie układu immunologicznego, kiedy patogen już pojawi się w organizmie, jest wysokie spożycie warzyw i owoców. Zachęca się, aby w różnych formach warzywa i owoce codziennie pojawiały się na talerzach najmłodszych. Istotne są też jakościowe źródła tłuszczu w diecie dzieci – tzw. niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) modulują odpowiedź zapalną, biorącą udział w obronie immunologicznej. Ich źródłami w diecie są przede wszystkim wysokiej jakości oleje roślinne, takie jak olej rzepakowy, sojowy czy lniany, ale także tłuste ryby morskie (np. śledź, szprot, łosoś) oraz orzechy i nasiona roślin oleistych (len, słonecznik, dynia, chia). Dla wsparcia układu odpornościowego niezbędna jest także prawidłowa mikroflora jelitowa, a korzystny wpływ na nią mają warzywa, owoce, nasiona roślin strączkowych, ale także mleczne produkty fermentowane jak kefir, jogurt czy mleko acidofilne. W diecie dzieci warto uwzględnić także źródła pokarmowe witamin i składników mineralnych o szczególnym znaczeniu dla układu odpornościowego, takich jak:

- żelazo (mięso, pełnoziarniste przetwory zbożowe, nasiona roślin strączkowych, zielone warzywa)

- selen (owoce morza i ryby, mleko, orzechy, produkty zbożowe)

- cynk (produkty zbożowe pełnoziarniste, sery podpuszczkowe, mięso, ryby)

- witamina A i beta-karoten (jaja, mleko, szpinak, dynia, marchew)

- witamina E (olej z zarodków pszenicy, rzepakowy, sojowy, nasiona słonecznika, kiełki, zielone warzywa liściaste)

- witamina C (warzywa i owoce)

Warto podkreślić, że wszystkie wyżej wymienione składniki powszechnie występują w żywności. Wystarczy uwzględniać różne grupy produktów i zadbać o różnorodność w jadłospisie, a bez problemu zapewnisz odpowiednią ilość składników, bez konieczności ich suplementacji. Rekomendacje żywieniowe mówią natomiast o konieczności suplementacji witaminy D, ze względu na jej niewystarczającą syntezę w organizmie. Dawkę i okres suplementacji najlepiej skonsultować ze specjalistą.

Czynnikiem żywieniowym negatywnie wpływającym na rozwój i działanie układu immunologicznego jest niedostosowanie podaży energii - zarówno niedożywienie białkowo-energetyczne jak i permanenty stan przekarmienia i wynikający z niego nadmiar masy ciała, wpływają negatywnie na działanie i kształtowanie się układu odpornościowego dziecka.

Podsumowanie

Chcąc wspierać prawidłowy rozwój układu immunologicznego dzieci pamiętajmy o wdrażaniu zasad zdrowego trybu życia, obejmującego rodzinne aktywności na świeżym powietrzu, dbałość o prawidłowy sen, a także zbilansowaną i zróżnicowaną dietę. Żywienie bezsprzecznie wpływa na funkcjonowanie organizmu, w tym układu odpornościowego. Zbilansowana, różnorodna dieta może wzmocnić obronę przed infekcjami, a w razie ich wystąpienia skrócić czas choroby i intensywność objawów. Warto pamiętać, że to my dorośli jesteśmy wzorem dla dziecka, dlatego chcąc wspierać jego odporność, dbajmy również o swoją własną.

Bibliografia:

1. Kościej i wsp., 2017: Rola wybranych czynników żywieniowych w kształtowaniu odporności dzieci., Probl Hig Epidemiol 2017, 98(2): 110-117, link: http://www.phie.pl/pdf/phe-2017/phe-2017-2-110.pdf

2. Chlebna-Sokół D, Karalus J, Łupińska A. Znaczenie witamin w profilaktyce infekcji jesienno-zimowych. Prz Pediatr 2012, 42(1): 15-20.

3. Agostoni C, Braegger C, Decsi T, et al. Karmienie piersią – stanowisko Komitetu Żywienia ESPGHAN Wersja polska. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2009, 49(1): 112-125.

4. Szajewska H, Horvath A, Rybak A, Socha P. Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Stand Med Pediatr 2016, 1(13): 9-24.

5. Szajewska H, Socha P, Horvath A i wsp. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Stand Med Pediatr 2014, 3(11): 321-338.