Dieta wegetariańska i wegańska dla dzieci i niemowląt
Diety wegańska i wegetariańska są coraz bardziej popularne na całym świecie, jak i w Polsce. Coraz więcej młodych osób wybiera ten sposób żywienia ze względu na aspekty zdrowotne, etyczne oraz środowiskowe. Z raportu Ariadna z 2019 roku wynika, że już 8,4% polaków jest na diecie wegetariańskiej lub wegańskiej, a ponad połowa z nich jest w wieku do 34 lat. Na pewno są wśród nich rodzice małych dzieci, którzy zadają sobie pytanie-czy taka dieta jest bezpieczna dla ich potomstwa?
Według stanowisk największych organizacji dietetycznych na świecie (m.in. Amerykańskiej Akademii Dietetyki i Żywienia, Stowarzyszenia Dietetyków z Kanady, Brytyjskiego Stowarzyszenia Dietetycznego), zbilansowane diety wegetariańskie są zdrowe i mogą chronić przed wystąpieniem wielu jednostek chorobowych zależnych od diety (m.in. chorób układu krążenia, otyłości, cukrzycy typu 2, a także niektórych typów udarów). Amerykańska Akademia Dietetyki i Żywienia w swoim stanowisku umieściła informację, że dieta roślinna jest bezpieczna na każdym etapie życia, w tym w okresie niemowlęctwa i dzieciństwa. Więcej o diecie roślinnej dzieci i niemowląt przeczytasz TUTAJ.
Również Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci oraz Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci wyrażają opinię, że diety wegetariańskie (a w tym wegańska) mogą być stosowane przez niemowlęta i małe dzieci, jeżeli dziecko jest pod opieką dietetyka.
Czym różni się dieta wegetariańska i wegańska w porównaniu do diety tradycyjnej podczas rozszerzania diety?
Dieta wegetariańska nie zawiera mięsa ani ryb, zawiera jednak nabiał i jaja. Dieta wegańska natomiast nie zawiera żadnych produktów pochodzenia zwierzęcego.
Tak naprawdę rozszerzanie diety maluchów wegańskich, wegetariańskich i tradycyjnych nie różni się w znaczący sposób. Bez względu na rodzaj stosowanej diety matki, przez pierwsze 6 miesięcy jej pokarm w zupełności wystarcza dziecku (poza suplementacją witaminą D). Matka karmiąca stosująca dietę wegetariańską lub wegańską, powinna suplementować witaminę B12, gdyż zapotrzebowanie na nią wzrasta podczas laktacji i jest to witamina, która występuje tylko w produktach odzwierzęcych. Inne składniki, które powinny być suplementowane podczas laktacji to kwasy omega-3 (w dawce co najmniej 600 mg ze względu na brak źródeł tych tłuszczów w diecie), jod (w dawce 150–200 µg), witamina D (w dawce 1500-2000 IU) i kwas foliowy (w dawce 600-800 µg). Plan suplementacji poszczególnych składników warto ustalić indywidualnie z dietetykiem lub lekarzem, który specjalizuje się w tym temacie.
Dzięki temu, że mama suplementuje witaminę B12, kwasy omega-3 i jod, składniki te przechodzą do jej mleka i niemowlę może pobierać je wraz z pokarmem.
Od czego zacząć rozszerzanie diety dziecka wegetariańskiego?
Wprowadzanie produktów uzupełniających do diety dziecka należy rozpocząć nie wcześniej niż od 17 tygodnia życia (czyli 5 miesiąca) i nie później niż w 26 tygodniu życia (7 miesiącu). W tym czasie większość niemowląt jest już gotowych do przyjęcia pokarmów stałych. To jak ocenić czy dziecko jest już gotowe na rozszerzanie diety opisaliśmy w TYM artykule.
Pokarmy uzupełniające to wszystkie produkty podawane niemowlętom poza mlekiem mamy lub mlekiem modyfikowanym (w zależności od sposobu karmienia dziecka).
Nie ma żadnych wytycznych co do kolejności wprowadzania produktów do diety dzieci, ale ze względu na niższe zapasy żelaza w organizmie dzieci w okresie rozszerzania diety, zaleca się, aby to produkty będące źródłem tego składnika poszły na pierwszy rzut.
W diecie roślinnej dobrym źródłem żelaza dla malucha mogą być przede wszystkim nasiona roślin strączkowych, czyli soczewica, fasola, ciecierzyca. Na początku strączki warto podawać dziecku dobrze ugotowane i zmiksowane lub rozgniecione (w przypadku np. fasoli). Ważne, aby duże nasionka nie były podawane w całości, aby uniknąć zadławienia się nimi. Nowe kaszki Helpa z dodatkiem strączków, to również dobry i prosty sposób na regularne podawanie strączków w diecie.
Kolejne produkty, na których warto skupić się w tym czasie to kasze i kaszki. Dla małego dziecka najlepsza będzie drobnorozdrobiona forma kaszy czyli kaszki, np. kaszka jaglana, owsiana.
Do tego dochodzą warzywa zielone (np. brokuł, fasolka szparagowa, jarmuż).
Kaszki można łączyć z warzywami oraz owocami. Można przygotowywać je na różne sposoby, np. kroić ugotowaną przestudzoną kaszę w paseczki, lepić z niej kotleciki albo przygotowywać placki.
Ważne, aby w diecie niemowląt nie znalazło się zbyt dużo produktów opartych na ryżu (w szczególności ciastek, wafli i przetworów ryżowych) ze względu na większe stężenie arsenu nieorganicznego w tych produktach. Arsen spożywany w nadmiarze i długotrwale ma potencjalne działanie toksyczne na organizm, a niemowlęta ze względu na mniejszą masę ciała są bardziej na niego narażone. Nie chodzi w tym miejscu, aby wykluczyć całkowicie ryż z diety dzieci, ale żeby nie podawać go codziennie w dużych ilościach. Po prostu wymieniać z innymi zbożami. Jeśli chodzi o napój ryżowy, nie powinien występować w diecie dziecka do 5 r.ż. ze względu na skoncentrowaną ilość arsenu.
Coraz bardziej popularne i praktyczne stają się makarony z nasion roślin strączkowych. Ponieważ są one przygotowane z roślin strączkowych, stanowią dobre źródło żelaza. Można je podawać dziecku siedzącemu do rączki, aby zajadało się nimi samodzielnie, a dzieci zazwyczaj lubią makarony. Warto produkty zbożowe i strączki łączyć w posiłkach z warzywami i owocami bogatymi w witaminę C, która będzie zwiększać biodostępność żelaza z diety.
W drugim półroczu życia dziecka podczas rozszerzania diety można już wprowadzać orzechy i pestki. Mogą być one dobrym uzupełnieniem diety nie tylko w zdrowe tłuszcze (wielonienasycone kwasy tłuszczowe), ale również w składniki mineralne i witaminy. Produkty te należy podawać stopniowo, pojedynczo, aby łatwiej było wychwycić te, które mogłyby zadziałać potencjalnie alergizująco. Orzechy i pestki powinny być zmielone. Mogą być także podawane w formie maseł orzechowych (bez dodatku soli i cukru). Rodzice czasem obawiają się podawania tych produktów niemowlakom, ale nie ma do tego powodów. Nie ma bowiem dowodów naukowych uzasadniających eliminację lub opóźnione wprowadzanie orzechów i orzeszków ziemnych do diety niemowlaków, a nawet zaleca się, aby dzieci, które są obarczone ryzykiem alergii na orzeszki ziemne miały je wprowadzone do diety wcześniej (do 11 miesiąca życia), po konsultacji ze specjalistą alergologiem.
Podczas rozszerzania diety dzieci zazwyczaj jeden posiłek mleczny na miesiąc jest zastępowany posiłkiem stałym. Także pod koniec pierwszego roku życia dzieci powinny spożywać już 4-5 posiłków oraz 1-2 przekąski.
Jak dziecko zacznie jeść już kompozycje poszczególnych produktów w posiłkach, można łączyć w nich kaszki ze strączkami i zdrowymi tłuszczami. Może to być np. w formie zupki lub gulaszu warzywnego z dodatkiem Bio Kaszek ze strączkami z dodatkiem oliwy z oliwek czy oleju lnianego. Mogą to być także po prostu ugotowane warzywa podane z kaszką i oliwą.
Podobne posiłki można podawać dzieciom na słodko, np. kaszkę z dodatkiem owoców i masła orzechowego lub zmiksowanych orzechów.
Jakie badania warto wykonać dziecku na diecie wegańskiej?
W drugim półroczu życia dziecka warto wykonać mu badania i oznaczyć stężenie ferrytyny (zapasów żelaza w organizmie) i witaminy B12. Badania warto wykonywać w kontakcie i na zlecenie lekarza opiekującego się dzieckiem. Stężenie ferrytyny podpowie nam, czy sama dieta wystarczy, czy może nie należy wprowadzić suplementacji żelazem do diety dziecka. Za pomocą oznaczenia witaminy B12 ocenimy zawartość tej witaminy w organizmie i dobierzemy odpowiednią dawkę suplementacji. Wprowadzenie suplementacji witaminą B12 jest niezbędne w przypadku dzieci na diecie roślinnej karmionych piersią. Przez pierwsze półrocze życia dziecka otrzymuje odpowiednią dawkę tej witaminy z mleka mamy (jeżeli ta suplementuje), ale w drugim półroczu, kiedy dziecko ma trochę mniej mleka w diecie i stopniowo zwiększa ilość posiłków stałych, zawartość witaminy B12 z mleka mamy może już nie wystarczać. Dlatego jest to dobry moment na uzupełnienie diety w tę witaminę. Na początku dawki B12 mogą być dość niskie, np. 2,5-5 mcg na dzień lub 100-200 mcg co 4-5 dni. Jeżeli dziecko karmione jest mlekiem modyfikowanym, to już jest wzbogacane w witaminę B12 i nie ma konieczności suplementować jej dodatkowo. Warto indywidualnie dobierać ze specjalistą odpowiednie dawki suplementowanych składników dla dziecka.
Jakie produkty nie powinny znaleźć się w diecie niemowlaka?
Podczas rozszerzania diety należy pamiętać, że mleko mamy (lub mleko modyfikowane) jest wciąż najważniejszym pokarmem dla dziecka i nie można go zamienić na napoje roślinne (ani mleko krowie) do czasu skończenia pierwszych 12 miesięcy jego życia.
Takie napoje (oraz mleko krowie) mogą być dodatkiem do dania, czyli np. składnikiem naleśników czy placków, ale nie powinny znaleźć się w diecie dziecka przed skończeniem pierwszego roku życia w większej ilości. Chodzi o to, że napoje roślinne wzbogacane w wapń mogą blokować przyswajanie żelaza z diety dziecka (na zasadzie przyswajania tych dwóch składników przy udziale tych samych receptorów), a to żelazo jest najważniejszym składnikiem w pierwszym roku jego życia. Kiedy maluszek skończy rok i wiemy, że zapasy żelaza są częściowo odbudowane, można wprowadzać więcej źródeł wapnia do jego diety. Wybierając napoje roślinne dla dziecka powyżej roku trzeba sięgać po takie, które są źródłem wapnia oraz nie są słodzone. Należy również unikać napojów ryżowych do 5 roku życia dziecka ze względu na zbyt wysoką zawartość arsenu.
Nie powinno się wprowadzać także mleka koziego ani owczego ze względu na zbyt duże stężenie soli mineralnych w tych produktach.
Inne produkty, które nie powinny znaleźć się w diecie małego dziecka to sól oraz cukier. Niepolecane są również soki owocowe ze względu na potencjalnie zmniejszone spożycie składników odżywczych oraz zbyt wysokie spożycie cukrów prostych przez dziecko pijące soki. Czyli prościej mówiąc, soki zawierają zbyt dużo cukrów, dzieci mogą się nimi najadać i przez to zjadać mniej konkretnych posiłków z diety.
Niebezpiecznym produktem dla niemowląt jest miód, który może zawierać przetrwalniki bakterii Clostridium botulinum wywołującej botulizm dziecięcy. Miód możemy bezpiecznie podać po 1 roku życia, pamiętając przy tym, że jest to źródło cukru.
Dzieci nie powinny otrzymywać również kopru włoskiego ze względu na brak danych o bezpieczeństwie spożycia tego składnika do ukończenia 4 r. ż.
Wiele badań wskazuje na korzystne właściwości diety roślinnej w stosunku do ryzyka wielu chorób dieto-zależnych. Dodatkowym plusem jest jej korzystny wpływ na środowisko, bowiem produkcja żywności pochodzenia roślinnego wymaga mniejszych powierzchni ziemi, ilości wody oraz wiąże się z mniejszą produkcją gazów cieplarnianych w porównaniu do żywności pochodzenia zwierzęcego. Bez wątpienia dieta przyszłości będzie zawierać coraz mniej mięsa, dlatego warto już dziś wprowadzać do diety dzieci (ale także swojej) coraz więcej roślinnych źródeł składników odżywczych. W ten sposób dbamy nie tylko o zdrowie dziecka, ale również pomagamy w redukcji postępujących zmian klimatycznych.
Artykuł powstał na potrzeby trzeciej edycji kampanii "Rozszerzanie Diety z HELPĄ", która w pełni poświęcona jest diecie roślinnej.
Zapraszamy na stronę główną kampanii, w której znajdziecie cel, misję i założenia kampanii oraz wszystkie artykuły i przepisy powstałe w poprzednich edycjach.
Bibliografia
- https://www.bankier.pl/wiadomosc/Polowa-wegetarian-w-Polsce-ma-34-lata-lub-mniej-8219362.html dostęp 17.02.2022
- Desmond M. A., Sobiecki J. G., Jaworski M., Płudowski P., Antoniewicz J., Shirley M. K., Eaton S., Książyk J., Cortina-Borja M., De Stavola B., Fewtrell M., Wells J. C. K., Growth, body composition, and cardiovascular and nutritional risk of 5- to 10-y-old children consuming vegetarian, vegan, or omnivore diets, The American Journal of Clinical Nutrition, Volume 113, Issue 6, June 2021
- Szajewska H., Socha P., Horvath A. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Podstawka. Med. Pediatr. 2021;18:805-822.
- Weder, S., Hoffmann, M., Becker, K., Alexy, U., & Keller, M. (2019). Energy, Macronutrient Intake, and Anthropometrics of Vegetarian, Vegan, and Omnivorous Children (1⁻3 Years) in Germany (VeChi Diet Study). Nutrients, 11(4), 832.
- Melina V, Craig W, Levin S. Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets. J Acad Nutr Diet. 2016 Dec;116(12):1970-1980. doi: 10.1016/j.jand.2016.09.025. PMID: 27886704.
- Wiesner A., Paśko P. (2021). Stosowanie suplementów u kobiet ciężarnych w świetle najnowszych rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników https://www.ptfarm.pl/download/?file=File%2FFarmacja+Polska%2F2021%2F1%2F06_SZ_Suplementacja_w_ciazy_n.pdf dostęp 15.02.2022
- Zimmer M, Sieroszewski P, Oszukowski P, Huras H, Fuchs T, Pawłosek A. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych. 2020.
- Kibil I., Wege. Dieta Roślinna w praktyce, red. nauk. D. Gajewska, Warszawa 2018