Dieta rocznego dziecka – żywienie po 1 roku życia

           Drugi rok życia dziecka to nadal czas intensywnego rozwoju, a także kolejny etap 1000 pierwszych dni, w których mamy możliwość programowania jego zdrowia¹. To czego dziecko nauczy się o jedzeniu we wczesnym dzieciństwie i czy będzie miało zdrowe nawyki żywieniowe wpłynie na jego zdrowie w życiu dorosłym². Więcej, poprzez zdrowe żywienie, dopasowane do indywidualnych potrzeb dziecka, mamy realny wpływ na jego zdrowie w dłuższej perspektywie¹. Dlatego tak bardzo istotne jest zapewnienie dziecku w drugim roku życia posiłków, których składniki będą miały właściwą wartość kaloryczną. Oprócz zapewnienia odpowiedniej dawki energii trzeba pamiętać, aby dieta rocznego dziecka zapewniała optymalną podaż wszystkich składników odżywczych.

Co może jeść roczne dziecko?

           Dziecko po 1 roku życia powinno sprawnie gryźć i połykać wszystkie konsystencje pokarmów. Jego dojrzałość w tym zakresie będzie jednak dojrzewała do końca drugiego roku życia. Na tym etapie należy nadal rozszerzać dietę dziecka zgodnie z zaleceniami. Warto wrócić do produktów, których dziecko w pierwszym roku nie polubiło. Potwierdzono, że akceptacja niektórych smaków może pojawić się dopiero po kilku lub kilkunastu próbach podania². Szczególnie trudne do akceptacji mogą okazać się warzywa. Wynika to z naturalnej preferencji dziecka do smaku słodkiego. Czasami zdarza się, że awersja wynika z nietolerancji lub alergii na dany produkt. Przy występowaniu dodatkowych objawów mogących wskazywać na alergię, warto te wątpliwości skonsultować ze specjalistą. Jeżeli po 1 roku nadal ważnym elementem diety dziecka jest karmienie piersią, zaleca się kontynuację podawania mleka mamy tak długo jak tego chce matka i dziecko. Ważne jest, aby mleko mamy stanowiło tylko pewną część jadłospisu rocznego dziecka. W drugim roku powinno to być około 3 – 6 karmień na dobę. Kiedy podajemy dziecku mleko modyfikowane, warto skonsultować z lekarzem lub dietetykiem czy ilość podawanej mieszanki mlecznej jest prawidłowa. Po pierwszym roku należy unikać karmienia w nocy, związane jest to z licznymi badaniami, które potwierdzają, że obecność pokarmu w jamie ustnej w nocy, może sprzyjać powstawaniu próchnicy². Dotyczy to również dzieci, którym podajemy mleko modyfikowane. W drugim roku dziecko jest w pełni gotowe, aby spożywać produkty z „rodzinnego stołu”, jeżeli spełniają one odpowiednie warunki. Posiłki rocznego dziecka nie mogą zawierać soli, nie powinny być smażone w głębokim tłuszczu i najlepiej, żeby nie zawierały „wolnych cukrów”. Podawanie tzw. „dorosłych posiłków” wpływa niekorzystnie na preferencje żywieniowe w dorosłym życiu. Poza tym, w drugim roku możemy podać dziecku praktycznie wszystkie podstawowe produkty spożywcze z poszczególnych grup: mięso, ryby, jajka, produkty mleczne i zbożowe, a także oleje, warzywa i owoce. Należy wybierać te o wysokiej wartości odżywczej, ale także bezpieczne dla zdrowia dziecka⁴. Menu rocznego dziecka możemy wzbogacić o produkty, które nie są zalecane na początku rozszerzania diety, np. miód czy mleko krowie.

Ile powinno jeść roczne dziecko?

            Potrzeby żywieniowe dziecka po pierwszym roku życia powinny być zaspokojone poprzez podawanie 4 – 5 posiłków dziennie (śniadanie, II śniadanie, obiad, podwieczorek i kolacja). Posiłki powinniśmy podawać o stałych porach, w regularnych odstępach czasowych. To bardzo istotne szczególnie w przypadku dzieci, które mają trudności z jedzeniem. Posiłki powinny mieć stałą porę, ale także odpowiednią ilość kalorii. Dlatego zaleca się, aby podawać dziecku 3 główne i 1 – 2 mniejsze posiłki (drugie śniadanie, podwieczorek). Energia, którą dziecko spożywa z dietą, organizm wykorzystuje na różny sposób, zależnie od potrzeb organizmu. U niemowląt energia potrzebna do prawidłowego wzrastania stanowi nawet 30 – 40% wszystkich spożytych kalorii, w drugim półroczu życia jest to 20 – 25%, natomiast u dwulatka zaledwie 2 – 5%. Wtedy większość kcal zużywana jest na potrzeby związane z aktywnością fizyczną. W drugim roku życia potrzeby kaloryczne dziecka, w przeliczeniu na masę ciała, są mniejsze, niż w okresie niemowlęcym. Chłopcy w pierwszym miesiącu życia powinni spożywać ok. 113 kcal/kg mc/dobę, a w wieku 12. miesięcy – 82 kcal/kg mc/dobę. Zapotrzebowanie dziewczynek w pierwszym miesiącu życia to ok. 107 kcal/kg mc/dobę i podobnie jak u chłopców, w wieku 12. miesięcy – 80 kcal/kg mc/dobę³. W tym czasie zarówno nadmierna jak i niedostateczna ilość energii spożywanej z dietą będzie wpływała negatywnie na zdrowie dziecka. Jest to związane z efektami metabolicznymi programowania płodowego¹. Można obserwować  nieznaczne zwolnienie tempa przyrostu masy ciała w okresie rozszerzania diety i jest to całkowicie fizjologiczne.

            Po pierwszym roku zaleca się, aby przykładowy jadłospis uwzględniał fakt, że zapotrzebowanie na tłuszcze jest mniejsze w stosunku do tego co spożywał niemowlak. Jest to dość znaczna różnica: 40 – 60% wszystkich kalorii z tłuszczu w pierwszym roku i ok. 30 – 35%, w tym 5 – 6% nienasyconych i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, po pierwszym roku życia³. Zaleca się, aby jadłospis rocznego dziecka zawierał białko w ilości 5 – 15% całkowitej energii z diety. Zbyt duża ilość białka w początkowym okresie życia, wpływa na zwiększoną masę ciała dziecka, w konsekwencji prowadząc do zmian w metabolizmie. Z tego względu m.in. ogranicza się podaż mleka krowiego do ilości 2 szklanek dziennie, we wczesnym okresie dziecięcym. Pozostałą część diety powinny stanowić węglowodany, w ilości 45 – 75% kaloryczności dziennego jadłospisu³.

Programowanie metaboliczne po pierwszym roku życia

           Żywienie w pierwszych latach życia powinno mieć na celu zaspokojenie wszystkich potrzeb ilościowych i jakościowych organizmu dziecka. Badania potwierdzają, że prawidłowa masa ciała w pierwszych latach życia, a także właściwe tempo jej przyrostu, zmniejsza ryzyko wystąpienia nadwagi i otyłości w przyszłości¹.  Podobnie sprawa wygląda z ilością białka w diecie rocznego dziecka. W jednym z badań wykazano, że u dzieci karmionych sztucznie, mieszanki mleczne z obniżoną ilością białka, powodowały mniejszy przyrost tkanki tłuszczowej w wieku 5 lat. Co więcej, liczne badania udowodniły, że nadmierna ilość białka wpływa na wydzielanie niektórych hormonów, niekorzystnie programując metabolizm dziecka¹. Konsekwencją tych zmian, jest zwiększone ryzyko nieprawidłowej tolerancji węglowodanów.

           Poszukuje się również związku spożycia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w pierwszych latach życia ze zmniejszeniem ryzyka nadwagi i otyłości. Wyniki badań są jednak sprzeczne i nie jest możliwe ustalenie jasnych zaleceń w tej kwestii⁴. Co nie zmienia faktu, że ten składnik zajmuje ważną rolę w żywieniu dzieci i powinien być spożywany w ilościach zalecanych przez ekspertów.

1. Koletzko, B., Godfrey, K. M., Poston, L., Szajewska, H., Van Goudoever, J. B., De Waard, M., ... & Zalewski, B. M. (2019). Nutrition during pregnancy, lactation and early childhood and its implications for maternal and long-term child health: The early nutrition project recommendations. Annals of Nutrition and Metabolism, 74(2), 93-106.
2. Szajewska, H., Socha, P., Horvath, A., Rybak, A., Zalewski, B.M., Nehring-Gugulska, M., , ... & Weker, H. (2021). Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria 2021, T. 18. 
3. Szajewska, H., Horwath-Stolarczyk, A., Mrukowicz, J., & Albrecht, P. (2017). Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży. Medycyna Praktyczna.
4. Patro-Gołąb, B., Zalewski, B. M., Kołodziej, M., Kouwenhoven, S., Poston, L., Godfrey, K. M., ... & Szajewska, H. (2018). Nutritional interventions or exposures in infants and children aged up to 3 years and their effects on subsequent risk of overweight, obesity and body fat: A systematic review of systematic reviews. Obesity reviews: an official journal of the International Association for the Study of Obesity, 19(11), 1620.