
1000 pierwszych dni żywienia dziecka - programowanie żywieniowe
1000 pierwszych dni życia – wpływ żywienia na zdrowie dziecka
Każdy rodzic chce zapewnić swojemu dziecku najlepszy start w dorosłość. Zdrowe odżywianie dzieci może być takim dobrym początkiem. Wiele badań pokazało, że właściwa dieta w pierwszych latach życia może korzystnie wpływać na rozwój dzieci, a także zapobiegać niektórym chorobom w życiu dorosłym. Co więcej, udowodniono, że już w okresie ciąży możemy zadbać o optymalny rozwój naszego potomstwa. Możemy śmiało powiedzieć, że w tych pierwszych chwilach na tym świecie, niejako „programujemy ich zdrowie” w późniejszym okresie życia1. Co to znaczy? To znaczy, że możemy „zaprogramować” korzystne zmiany, które zapewnią optymalny rozwój naszym dzieciom. "Programowanie żywieniowe" może również niekorzystnie wpływać na rozwój dzieci i w dalszej perspektywie zwiększać ryzyko wystąpienia chorób.
Programowanie żywieniowe w krytycznym okresie 1000 pierwszych dni życia dziecka
Termin „1000 pierwszych dni” został sformułowany po wielu latach badań obserwacyjnych, które analizowały związek diety kobiety ciężarnej i małych dzieci z ich zdrowiem w kolejnych latach2. Dlaczego właśnie 1000 dni życia? Jest to czas, kiedy organizm niemowlaka przechodzi najbardziej intensywne procesy rozwojowe - są to tzw. krytyczne okresy wczesnego rozwoju. Jeżeli w tym okresie pojawiają się niekorzystne warunki, takie jak niedobór lub zbyt duża ilość składników pokarmowych, może to ograniczać optymalny rozwój dziecka. Co więcej, wykazano, że zmiany, które zachodzą w tym szalenie istotnym czasie mogą mieć związek z chorobami w wieku dorosłym3. Odkrycie, że dzieci z niską masą urodzeniową częściej chorowały na cukrzycę typu 2 czy choroby serca jako dorośli, dało początek badaniom nad żywieniem w czasie 1000 pierwszych dni życia. Z tych badań płynęła również dobra wiadomość. Jeżeli wiemy już, co może być przyczyną chorób dietozależnych, a odkryto również kilka innych zależności, to możemy skutecznie im zapobiegać. W jaki sposób? Prawidłowe żywienie dzieci, spełniające wszystkie ich potrzeby na każdym etapie rozwoju, zmniejsza ryzyko występowania chorób dietozależnych w wieku dorosłym1,2.
Żywienie dziecka w pierwszym roku życia
Czas 1000 pierwszych dni rozpoczyna się wraz z początkiem ciąży, w której stan zdrowia mamy może wpływać bezpośrednio na zdrowie niemowlaka. Zachowanie prawidłowej masy ciała przed ciążą, właściwe jej przyrosty w trakcie ciąży, a także zdrowe odżywianie kobiety ciężarnej dają dziecku możliwości optymalnego rozwoju3.
Kolejnym etapem, w którym możemy programować zdrowie dziecka w przyszłości jest żywienie w pierwszych miesiącach życia. Wszystkie towarzystwa naukowe są zgodne co do tego, że w tym czasie karmienie piersią jest najlepszym sposobem żywienia i zalecają, aby w pierwszym półroczu życia dieta niemowlaka składała się wyłącznie z mleka mamy4.
Jakie korzyści może nieść karmienie piersią matki w pierwszych miesiącach życia? Oprócz właściwości stymulujących układ odpornościowy, wspierających organizm w obronie przed niechcianymi bakteriami i wirusami czy działania przeciwzapalnego, mleko mamy zawiera wiele korzystnych składników odżywczych i może mieć pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy czy skład mikrobioty dziecka. To nie wszystko. Pokarm mamy ma również ochronny wpływ m.in. na ryzyko wystąpienia otyłości i cukrzycy typu 2, niedobór składników odżywczych, a także wspiera optymalny rozwój układu nerwowego niemowlaka5.
Czy długość karmienia piersią może mieć wpływ na zdrowie dziecka? Okazuje się, że nie jest to bez znaczenia. W jednym z badań udowodniono, że dzieci, które nie były karmione piersią matki lub zostały odstawione od piersi przed ukończeniem 4. miesiąca życia były sześciokrotnie bardziej narażone na ryzyko wystąpienia nieprawidłowej masy ciała w wieku 3 lat6.
Zachowanie prawidłowej masy ciała u dzieci, w okresie 1000 pierwszych dni jest jedną z podstawowych zmiennych, które programują zdrowie przyszłych pokoleń. Zdrowe odżywianie dzieci to optymalne przyrosty masy ciała. Nieprawidłowości w tej materii są jednym z czynników programujących otyłość i inne choroby dietozależne2. Naukowcy są również zgodni, że dieta niemowlaka, w której jest zbyt duża ilość białka może być czynnikiem programującym otyłość w kolejnych latach życia. Szczególnie dotyczy to dzieci karmionych mieszankami mlecznymi, które często zawierają zwiększoną ilość tego składnika w stosunku do mleka kobiecego. Na szczęście, na skutek wielu badań, od kilku lat producenci mieszanek mlecznych zmniejszają ilość białka w swoich produktach, co skutecznie redukuje nieprawidłowe efekty programowania żywieniowego w grupie najmłodszych dzieci1. Warto tutaj przypomnieć, że w mleku krowim, znajduje się 3–4 razy więcej białka w porównaniu z mlekiem kobiecym, co czyni je produktem niewłaściwym w diecie niemowlaka, a także małych dzieci.
Wymienione zależności żywienia w okresie 1000 pierwszych dni życia ze zdrowiem w późniejszych latach to tylko część bardzo szerokiego tematu, jakim jest programowanie żywieniowe. Tak jak nadmiar, tak i niedobór poszczególnych składników pokarmowych w okresie 1000 pierwszych dni będzie miał negatywny wpływ na zdrowie. Podstawą prawidłowego odżywiania dzieci w pierwszym roku życia powinien być aktualny „Schemat żywienia niemowląt”, który został opracowany przez ekspertów Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci7. Poniżej przedstawiono 10 wskazówek, jak najlepiej wykorzystać czas 1000 pierwszych dni, w oparciu o dowody naukowe.
10 wskazówek jak zaprogramować zdrowie dziecka
Co zatem my jako rodzice możemy zrobić, aby zapewnić swoim dzieciom najlepsze warunki do optymalnego rozwoju? Grupa włoskich badaczy, na podstawie przeglądu dostępnych badań opracowała 10 wskazówek, jak możemy wykorzystać potencjał możliwości w pierwszych latach życia naszego dziecka8.
1. Zdrowi rodzice = zdrowe dziecko. Paradoksalnie o zdrowie naszych dzieci możemy zadbać jeszcze w okresie prekoncepcyjnym. To znaczy, że planując ciążę warto się do niej przygotować i zadbać o zdrowie obojga rodziców. Nie zapominajmy również o dbaniu o siebie w trakcie całego okresu ciąży.
2. Obserwuj rozwój swojego dziecka. Sprawdzaj, czy rozwój fizyczny Twojego dziecka przebiega prawidłowo. Jednym z narzędzi do oceny tempa rozwoju dzieci są siatki centylowe. Zapisuj wszystkie zmiany wskaźników rozwojowych i sprawdzaj czy wszystkie mieszczą się w granicach normy. Konsultuj te zmiany z lekarzem.
3. Mleko mamy na start. Najlepsze co możesz dać swojemu dziecku w pierwszych miesiącach życia to mleko mamy. Jeżeli z różnych względów nie możesz karmić piersią, spróbuj podać mleko z banku mleka kobiecego. W ostateczności, kiedy jesteś zmuszona podać mieszankę mleczną, wybierz tę o zmniejszonej zawartości białka.
4. Rozszerzaj dietę dziecka wtedy, kiedy jest gotowe. Rozszerzaj dietę niemowlaka zgodnie z zaleceniami. Ważne, żeby ten moment był zgodny z gotowością dziecka do przyjmowania pokarmów stałych, co wyraża się wieloma sygnałami.
5. Warzywa i owoce – pierwsze smaki dzieciństwa. Chcesz, żeby Twoje dziecko lubiło warzywa i owoce? Podaj je w pierwszej kolejności, nie zapominając o tym, że akceptacja nowego smaku może pojawić się dopiero po kilku lub kilkunastu próbach. Nie zapominaj o pozostałych grupach produktów. Posiłki powinny mieć wysoką gęstość kaloryczną i odżywczą.
6. Dziecko decyduje, ile zje. Można śmiało powiedzieć – im więcej wolności, tym więcej korzyści. Podawaj dziecku regularne, zdrowe posiłki, a ono samo niech decyduje, ile zje. To zdrowa relacja, która zaprocentuje bezproblemowym jedzeniem w kolejnych latach.
7. Białko w ilości zgodnej z normami. Aktualne normy na białko są kilkukrotnie niższe te z czasów naszego dzieciństwa. Zwróć uwagę, na to, żeby dieta dziecka zawierała tylko tyle białka, ile potrzeba.
8. Zdrowe tłuszcze – nieodłączny element diety niemowlaka. Czy wiesz, że dieta niemowlaka powinna zawierać więcej tłuszczu niż dieta dorosłej osoby? Wybierz te tłuszcze, które dostarczą zdrowych nienasyconych kwasów tłuszczowych.
9. Zdrowe rodzinne żywienie. Zdrowe nawyki żywieniowe rodziców przekładają się na zdrową dietę dzieci. Zacznij od siebie, wprowadź zmiany do swojego jadłospisu, tym samym Twoja rodzina będzie musiała podążać tą samą drogą.
10. Na deser sport i dobry sen. Uzupełnieniem zdrowych nawyków żywieniowych jest regularna aktywność fizyczna i odpowiednia ilość snu. Dzieci powinny spać minimum 10–12 godzin dziennie. Rekomendowana ilość snu zależy od wieku.
Bibliografia:
- Koletzko, B., Godfrey, K. M., Poston, L., Szajewska, H., Van Goudoever, J. B., De Waard, M., ... & Zalewski, B. M. (2019). Nutrition during pregnancy, lactation and early childhood and its implications for maternal and long-term child health: The early nutrition project recommendations. Annals of Nutrition and Metabolism, 74(2), 93-106.
- Agosti, M., Tandoi, F., Morlacchi, L., & Bossi, A. (2017). Nutritional and metabolic programming during the first thousand days of life. La Pediatria Medica e Chirurgica.
- Kimber-Trojnar, Ż., Marciniak, A., Patro-Małysza, J., Marciniak, B., Mielnik-Niedzielska, G., & Leszczyńska-Gorzelak, B. (2018). Programowanie płodowe. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 3(2), 58-63.
- Szajewska, H., Horvath-Stolarczyk, A., Rybak, A., Socha, P., Borszewska-Kornacka, M., Czerwionka-Szaflarska, M., ... & Wilińska, A. (2016). Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego towarzystwa gastroenterologii, hepatologii i żywienia dzieci. Standardy Medyczne Pediatria, 13(1), 9-24.
- Horta, B. L., Loret de Mola, C., & Victora, C. G. (2015). Long‐term consequences of breastfeeding on cholesterol, obesity, systolic blood pressure and type 2 diabetes: a systematic review and meta‐analysis. Acta paediatrica, 104, 30-37.
- Huh, S. Y., Rifas-Shiman, S. L., Taveras, E. M., Oken, E., & Gillman, M. W. (2011). Timing of solid food introduction and risk of obesity in preschool-aged children. Pediatrics, 127(3), e544-e551.
- Szajewska, H., Socha, P., Horvath, A., Rybak, A., Zalewski, B.M., Nehring-Gugulska, M., , ... & Weker, H. (2021). Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria 2021, T. 18.
- Pietrobelli, A., & Agosti, M. (2017). Nutrition in the first 1000 days: Ten practices to minimize obesity emerging from published science. International journal of environmental research and public health, 14(12), 1491.